تایید شده توسط پزشکان متخصص ایزی مد
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام با پزشکان ایزی مد مشورت کنید
وسواس بیش از حد در مورد سلامتی و نگرانی در مورد کوچکترین علائم، نشانههای نوعی بیماری روحی روانی به نام بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس هستند. در نگاه اول ممکن است توجه به سلامتی ویژگی مثبتی به نظر برسد، اما این ویژگی زمانی که شدت پیدا کند، باعث ضربه به کیفیت و روابط فرد در زندگی میشود. معمولا زمانی افراد با این بیماری شناخته میشوند که نگرانی آنها در مورد سلامتی خود، غیر منطقی باشد. اما این نگرانی بیجا، ریشه در چه مشکلاتی دارد؟ چه چیزی باعث این دید در فرد میشود؟ چگونه میتوان اختلال اضطراب بیماری را از یک نگرانی بهجا تمایز داد؟ آیا درمانی برای این مشکل وجود دارد؟ طبیعی است که با شنیدن نام بیماری، در مورد موارد مختلفی کنجکاو شوید. بهتر است در ادامه مطلب همراه ما باشید تا دقیقتر با این بیماری مرموز آشنا شوید
خودبیمار انگاری یا هیپوکندریازیس چیست؟
این طبیعی است که همه افراد در مورد سلامتی خود نگران باشند و در شرایط وجود علائم جدی، به دنبال درمانهای مناسب بروند. اما در گروهی از افراد، این نگرانی طبیعی به شکل افراطی خود را نشان میدهد. بیمار انگاری، نام اختلالی است که در آن فرد دائما در مورد سلامتی خود مضطرب و نگران است، حتی در شرایطی که علائم جدی و مهمی وجود ندارد. این افراد حتی گاهی علائم و تغییرات طبیعی ایجاد شده در بدن را به عنوان نشانههای یک بیماری جدی تلقی کرده و در مورد آن مضطرب میشوند. معمولا مشکل ایجاد شده مزمن بوده و فرد در دراز مدت از این نگرانیها رنج میبرد.
هیپوکندریازیس شیوع بالایی ندارد و اغلب در اوایل بزرگسالی ایجاد میشود که میتواند با بالا رفتن سن، شدت هم پیدا کند. بیماری میتواند انواع مختلفی داشته باشد. در نوع اول، افراد دائما به دنبال معاینه شدن توسط پزشک و درمان هستند، در حالی که هیچ مشکلی جدی وجود ندارد و معمولا پزشکان نمیتوانند نشانهای متناسب با شدت نگرانی بیمار پیدا کنند. نگرانی این گروه حتی پس از نرمال شدن معاینات و آزمایشهای صورت گرفته هم ادامه پیدا میکند، از اینرو معمولا به دنبال پزشک و یا آزمایشگاه دیگری برای برطرف کردن نگرانی خود میروند.
گروهی دیگر، از مراجعه به پزشک و معاینه شدن اجتناب میکنند، چون تصور میکنند که علائم آنها به اندازه کافی توسط پزشک جدی گرفته نمیشود. این گروه از بیماران اختلال هیپوکندریازیس، عموما نگرانی بیشتری را تجربه خواهند کرد. همیشه مشکل به صورت نگرانی بیش از حد در مورد علائمی که وجود ندارد، نیست. گاهی فرد دچار علائم و یا مشکلات جسمانی هست، اما وی بیش از حد در مورد آنها نگران است. این موارد میتوانند مشکلات بسیار مهمی برای بیمار در زندگی و روابط وی ایجاد کنند.
چه چیزی باعث اختلال اضطراب بیماری( هیپوکندریا، هیپوکندریازیس) میشود؟
یکی از سوالات مهم که میتواند به درمان بیماری هم کمک کند، این است که دلیل ایجاد این اختلال در افراد مختلف چیست؟ هنوز به طور دقیق مشخص نشده است که ریشه ایجاد این تفکر در بیماران چه میباشد. اما با توجه به ماهیت بیماری، میتوان موارد مختلفی را در نظر گرفت. احتمالا همانند بسیاری از بیماریها و مشکلات روان، گذشته و محیط مانند خانواده در بروز اختلال اضطراب بیماری نقش داشته باشند. تحقیقات نشان دادهاند که گروهی از بیماران، سابقه بیماری و یا مشکل جدی در دوران کودکی خود داشتهاند. احساس ناخوشایند ناشی از این تجربه در گذشته، میتواند فرد را نسبت به آینده و درگیر شدن مجدد با همان مشکلات، حساستر کند.
علاوه بر خود فرد، وجود بیماریهای سخت در خانواده و افراد نزدیک هم میتواند چنین نتیجهای ایجاد کند. البته گاهی مشکل بیماری یا مشکل جسمانی در گذشته نیست. آسیبهای روحی در بچگی مانند تجربه تجاوز، آزار جنسی و یا بیتوجهی از طرف خانواده هم میتوانند در پیدایش تفکر بیمار انگاری تاثیر داشته باشند. این اختلال جزو مشکلات اضطرابی در حوزه بیماریهای روان است، از اینرو احتمالا وجود اختلالات اضطرابی در خود فرد یا خانواده هم در پیدایش بیماری چندان بیتاثیر نباشند.
در کنار همه این موارد، ویژگیهای شخصیتی خود فرد هم از دلایل دیگری است که برای ایجاد هیپوکندریازیس در نظر گرفته میشود.
افراد استرسی و گروهی که معمولا در مورد اتفاقات اطراف خود زودتر نگران نمیشوند، میتوانند نسبت به ایجاد این بیماری آسیبپذیرتر باشد. همان طور که اشاره شد دلایل زیادی مانند تجربیات گذشته فرد، سابقه بیماریهای خانوادگی یا محیط هستند که میتوانند در بروز مشکل اضطراب بیماری نقش داشته باشند. اما تشخیص دقیق اینکه در هر فرد مشکل چیست، دشوار است.
آیا میتوان از اختلال اضطراب بیماری پیشگیری کرد؟
از آن جایی که هنوز به صورت دقیق، علل اصلی بروز اختلال اضطراب بیماری مشخص نشده است، پیشگیری قطعی هم برای آن وجود ندارد. با این حال با توجه به بررسیهای صورت گرفته و علل احتمالی که در بخش قبلی بررسی شد، حدس زده میشود که درمان اختلالات اضطرابی و یا سایر بیماریهای روان در افراد و خانواده و همچنین دریافت حمایتهای روانی از اطرافیان یا متخصصان روان بتوانند در جلوگیری از بروز بیماری نقش داشته باشند.
علائم اختلال اضطراب بیماری چیست؟
علائم اختلال اضطراب بیماری، بیشتر شامل نگرانی و استرس غیرمنطقی در بیمار نسبت به مسائلی است که به طور طبیعی در بدن وجود داشته یا اینکه جزئی هستند. افراد ممکن است این تفکر را سالها به همراه داشته باشند که البته شدت آن یکسان نیست و میتواند در دورههایی، تشدید شود. بیماران، اغلب برای بررسی علائمی که جدی یا واقعی نیستند، بارها به پزشک مراجعه میکنند، اما نگرانی آنها حتی پس از نرمال بودن معاینات یا آزمایشات، برطرف نمیشود. این شاید مهمترین علامتی باشد که نشان میدهد بیمار به صورت غیر واقعی در مورد سلامتی خود نگران است.
افراد ممکن است به دلیل ترس دائمی که به همراه دارند، از حضور در برخی مکانها خودداری کند. در گروهی از بیماران، ارتباط با اطرافیان به دلیل همین ترس کمتر میشود. به مرور افراد درگیر با اختلال بیمار انگاری علاوه بر مراجعه به پزشک، اطلاعات خود را در مورد بیماریها بیشتر میکنند، از اینرو بسته به شدت نگرانی، زمانهای مختلفی را برای تحقیق در مورد بیماریهای گوناگون میگذارند. استرس و اضطراب خود میتواند باعث ایجاد مشکلات جسمی هم شود. در موارد شدید خستگی، گرفتگی عضلانی و حتی مشکلات روحی همراه مانند افسردگی یا اضطراب هم در بیمار دیده میشود.
در مواردی که نگرانی و استرس شدت مییابد، فعالیتهای روزمره و عادی فرد هم تحت تاثیر قرار میگیرد، چون بیشتر تمرکز این افراد بر روی سلامتی است و به همین دلیل نمیتوانند برای فعالیتهای روزمره خود، انرژی کافی داشته باشند. اگر در اطراف خود فردی را دیدید که مدام در مورد بیماریهای مختلف تحقیق میکند، نگرانی بیش از حدی در مورد سلامتی خود دارد به گونهای که حتی نسبت به فعالیتهای طبیعی بدن مانند ضربان قلب هم حساس است، زیاد به پزشک مراجعه میکند و دیگر نمیتواند به راحتی بر روی مسائلی به جز سلامتی خودش تمرکز کند، احتمالا دچار اختلال هیپوکندریازیس است.
این موارد جزو علائم اصلی این بیماری هستند که متخصصان بر اساس آن به وجود این اختلال، مشکوک میشوند. باید توجه داشته باشید که لزوما همه بیماران مجموعه علائم گفته شده، مراجعه نمیکنند. اما چیزی که در بیشتر بیماران انتظار میرود مشاهده بشود، نگرانی و ترس غیر معمول در مورد علائمی است که یا جدی نیستند یا اینکه اصلا وجود ندارند.
اختلال اضطراب بیماری چگونه تشخیص داده میشود؟
عمده بیماران با شکایت از علائم مختلف و یا مشکلاتی در مورد سلامتی به پزشک مراجعه میکنند. از اینرو بسته به نوع شکایت اصلی بیمار، معاینه و آزمایشهای مختلفی در ابتدا درخواست میشود که برای همه یکسان نیست. اما این شکایتها، عمدتا واقعی نیستند و نمیتوانند مشکل اصلی بیمار را نشان بدهند. اکثر متخصصان نمیتوانند در آزمایش و یا معاینههای خود، مدرکی دال بر وجود بیماری در افراد پیدا کنند. از اینرو با مشاهده نگرانی و اضطراب بیجای بیمار، وی را به متخصص اعصاب و روان ارجاع میدهند.
متخصصان مربوطه در اولین اقدام، سطح روانشناختی بیمار، ترسها و نگرانیها، تاثیر که بر زندگی وی گذاشتهاند و سابقه بیماریهای مرتبط در خود بیمار یا خانواده را ارزیابی میکند. همانند بسیاری از بیماریها و مشکلات روانی، آزمایش خاصی برای تشخیص قطعی بیماری وجود ندارد و مصاحبه و بررسی علائم، مهمترین مواردی هستند که باعث تشخیص اختلال بیمار انگاری میشوند.
۶ معیار برای تشخیص این بیماری توسط انجمن روانپزشکان آمریکا پیشنهاد شده است. معمولا انتظار میرود که ترس و نگرانی بیمار حداقل برای ۶ ماه پرجا بوده و حتی پس از آگاهی از نرمال بودن آزمایشات، ادامه پیدا کرده باشد. اما معیارهای مهم برای تشخیص اختلال اضطراب بیماری، شامل موارد زیر میشود:
- نگرانی در مورد سلامتی یا بیمار شدن که به صورت مکرر یا دائمی باشد
- این نگرانی باید در شرایطی باشد که بیمار مشکل خاصی نداشته باشد یا اینکه آنها جزئی و بدون خطر خاصی باشند
- وجود اضطراب شدید به گونهای که بیمار به راحتی در مورد شرایط سلامتی خود نگران میشود
- علائم برای حداقل 6 ماه ادامه داشته باشد، البته لزومی ندارد که آنها در این مدت به صورت مداوم توسط بیمار احساس شوند
- بیمار مدام به دنبال مراجعه به پزشک یا بررسی علائم مربوط به بیماریهای مختلف است
- نتوان با تشخیصهای دیگر، مشکل بیمار را توجیه کرد
عوارض اختلال بیماری اضطراب( هیپوکندری) چیست؟
شدت اختلال اضطراب بیماری در همه افراد یکسان نیست، به همین دلیل عوارض آن هم در گروههای مختلف میتواند متفاوت باشد. نگرانی و استرس مداوم در مورد علائمی که واقعیت ندارند، میتوانند فرد را با مشکلات مختلفی درگیر کنند. اگر این احساس شدید باشد، احتمالا کیفیت زندگی، شغلی و روابط فردی تحت تاثیر قرار میگیرند. نگرانی مداوم میتواند مانع از انجام بسیاری از فعالیتهای مهم در زندگی یا حرفه کاری شود. از اینرو ممکن است افراد کمتر از گذشته در کار و حرفه خود بازدهی داشته باشند و حتی به خاطر این موضوع، آن را از دست بدهند.
گاهی استرس، باعث دلسرد شدن اطرافیان و منزویتر شدن بیمار میشود. نگرانی اصلی در کنار مشکلات ایجاد شده به دنبال آن، همگی میتوانند فرد دارای خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس را با سایر بیماریهای روحی روانی مانند افسردگی هم درگیر کنند. این بیماران عمدتا در حال مراجعه به پزشک و بررسیهای مختلف هستند. فارغ از بحث زمان، این کار میتواند از نظر مالی هم تاثیر گذاشته و به مرور فرد را درگیر مشکلات مالی بکند.
در کل باید بگوییم اگر این اضطراب نابهجا در مورد سلامتی درمان نشود، تمامی جنبههای زندگی تحت تاثیر قرار میگیرند و در انواع شدید، فرد حتی زمان، حوصله و قدرت انجام کارهای ساده روزمره خود را هم از دست میدهد. به همین دلیل است که هیپوکندریازیس باید جدی گرفته شود.
مدیریت یا درمان اختلال اضطراب بیماری( هیپوکندریازیس)
هیپوکندریازیس درمان مختلفی بر اساس علائم و شرایط بیمار دارد. متخصصان عمدتا از دو گروه دارو یا رواندرمانی برای کاهش اضطراب و بهبود عملکرد بیمار در زندگی استفاده میکنند. اما تغییر سبک زندگی هم میتواند در کاهش نگرانیهای بیجا تاثیر داشته باشد. در ادامه بیشتر در مورد هر یک از این درمانهای صحبت خواهیم کرد.
دارو
بیماران مبتلا به هیپوکندریازیس ممکن است از مشکلات روحی دیگری مانند افسردگی رنج ببرند. داروها میتوانند گزینه درمانی خوبی برای کنترل استرس و یا علائم دیگری مانند افسردگی باشند. مواردی همانند داروهای ضد افسردگی SSRI و یا داروهای کنترل اضطراب بسته به تشخیص پزشک ممکن است که تجویز شوند.
رواندرمانی
عمدتا رواندرمانی میتواند روش بهتری برای کنترل و درمان اختلال بیمار انگاری باشد، چون در این روش به صورت ریشهای علت ایجاد بیماری بررسی شده و به همین دلیل به تغییر نگرش بیمار در مورد سلامتی خود کمک میکند. درمانهای صورت گرفته در این بخش میتواند شامل موارد زیر بشوند.
در قدم اول تلاش میشود تا با جلسات مختلف رواندرمانی، افسردگی یا اضطراب شکل گرفته در بیمار کاهش پیدا کند. برای این هدف، به بیمار توصیه میشود تا ترسها و باورهای خود را شناسایی کرده و با تاثیر آنها زندگی خود بیشتر آشنا شود. گروهی از بیماران پس از این کار، متوجه نگرانیهای بیجا در مورد برخی از علائم میشوند. ضمنا بخش مهم درمان، توانمند کردن فرد برای پاسخ مناسب به نگرانی و اضطرابی است که در مورد سلامتی ایجاد میشود. گروهی از بیماران در شرایط خاص، بیشتر دچار خود بیمار انگاری یا هیپوکندریازیس میشوند.
اجتناب از این شرایط میتواند کمککننده باشد، البته این موضوع نباید فرد را منزوی کرده و به روابط فردی وی آسیب بزند. بهبود عملکرد روزانه و درگیر شدن در کار یا مسائل دیگر به کنترل اضطراب و نگرانی کمک میکنند. این جلسات تا درمان و بهبودی نسبی یا کامل بیمار باید ادامه پیدا کند.
تغییر سبک زندگی
در کنار درمانهای تخصصی که برای اختلال هیپوکندریازیس گذاشته میشود، باید به تغییر و اصلاح سبک زندگی در بیمار هم فکر کرد، چون گاهی علت اصلی به همین موضوع مربوط میشود. کاهش کنجکاوی و عدم تحقیق در مورد بیماریهای مختلف، میتواند هم در درمان و هم در پیشگیری از این اضطراب نقش داشته باشد. باید بیمار درک کند که لزومی ندارد در مورد همه علائمی که به وی مربوط یا نامربوط است، تحقیق کند. اگر وی دارای علائم جدی است، بهتر است که با یک متخصص صحبت کند تا اگر واقعا نگرانی خاصی وجود داشت، درمانهای لازم صورت بگیرد.
گروهی از بیماران ممکن است برای رهایی از ترس و نگرانی، به استفاده از مواد یا الکل روی بیاورند. این موارد میتوانند درمان را پیچیدهتر کنند، پس بهتر است تا حد امکان از الکل، سیگار و هرگونه مواد مخدر دوری کرد. سرگرم شدن به فعالیتهای مثبت میتواند نگرانی بیمار را در مورد شرایط سلامتی کمتر کند. به همین دلیل عمدتا به بیماران ورزش، شرکت در فعالیتهای گروهی و تقویت روابط اجتماعی توصیه میشود. ورزش یا فعالیتهای گروهی علاوه بر کاهش تمرکز روی سلامتی، به مدیریت استرس هم کمک میکنند.
تیم تحریریه ایزی مد
از پزشکان و متخصصین حوزه سلامت، مترجمان و نویسندگان با تجربه حوزه پزشکی تشکیل شده است تا با تولید محتوای مناسب و به روز پزشکی مبتنی بر منابع علمی معتبر یاری رسان عموم مردم ایران و سلامتجویان باشد.