تایید شده توسط پزشکان متخصص ایزی مد
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام با پزشکان ایزی مد مشورت کنید
انواع فتق، مشکل رایجی است که میتواند با احساس بیرونزدگی احشای بدن همراه باشد. البته احساس توده، تنها علامت فتق نیست و این مشکل میتواند حتی بدون علامت هم باشد، به نحوی که بیمار تنها پس از معاینه اتفاقی متوجه این مشکل بشود. به نظر شما چه چیزی باعث بیرونزدگی احشا میشود؟ انواع فتق را می شناسید؟ کدام یک از قسمتهای بدن، درگیر این مشکل میشوند؟ چه درمان و راهکاری برای بیرونزدگی احشا وجود دارد؟ آیا انواع فتق به اندازهای خطرناک هستند که در مورد آنها نگران باشیم؟ بهتر است ادامه این مطلب را دنبال کنید، چون قرار است به صورت جامع به تمامی این پرسشها پاسخ بدهیم. با ما همراه باشید.
بیماری فتق چیست؟
در حالت عادی، لایههای عضلانی و بافت پیوندی، از احشای داخلی بدن محافظت کرده و مانع از بیرونزدگی آنها میشوند. اما حالتی را تصور کنید که به هر دلیلی، این لایه محافظتی نقص پیدا کند. طبیعی است که در این شرایط، احشا بتوانند از نواحی دارای نقص، به بیرون راه پیدا کنند. این همان حالتی است که به عنوان بیماری فتق شناخته میشود. معمولا نواحی شکم و کشاله ران بیشتر درگیر این موضوع میشوند، چون دیواره عضلانی در این نواحی ضعیفتر است و به همین دلیل احتمال بیرونزدگی احشا از آنها هم بیشتر خواهد بود.
ممکن است احشایی که از طریق این نقص عضلانی بیرون زدهاند، با فشار دست و یا به دنبال دراز کشیدن به جای خود برگردند، اما حالت دیگری هم وجود دارد که در آن بیرونزدگی و توده دیگر به داخل جابهجا نمیشود. در این حالت، احتمال ایجاد عوارض جدی و از بین رفتن بافت درگیر به علت عدم خونرسانی وجود دارد که یک اورژانس درمانی است. به طور کلی انواع فتق به دلیل ضعف عضلانی و فشارهای بیش از حد ایجاد میشوند.
البته این مشکل ممکن است علاوه بر دلایل اکتسابی، به صورت مادرزادی هم ایجاد شود که در آن، دیگر علائم از همان بدو تولد با بیمار همراه است. بلند کردن اجسام سنگین، مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست که با افزایش فشار بر شکم همراه هستند، جراحیهای قبلی در این ناحیه، بارداری و سرفه و عطسه مزمن همه از جمله دلایلی است که میتوانند افراد را مستعد بیرونزدگی احشا و ایجاد فتق کنند.
آیا فتق خطرناک است؟
برای پاسخ به این پرسش، باید بدانیم که بیماری در چه مرحلهای قرار دارد. به طور کلی انواع فتق به خودی خود خطرناک نیستند و معمولا نگرانی خاصی از بابت آنها وجود ندارد. اما در مورد برخی از بیماران، شرایط میتواند پیچیده شود. در شروع، معمولا بیماری به صورت تودهای قابل لمس دیده میشود که ممکن است بدون درد و یا هرگونه علامت دیگری باشد. این علائم به راحتی با عمل رفع میشوند اما در مورد برخی از بیماران، عوارض میتواند به اندازهای جدی شود که حتی حیات فرد را هم تهدید کند. اگر به هر دلیلی، احشا و بافت در نقص ایجاد شده، گیر بیفتند و خونرسانی به آنها قطع شود، امکان ایجاد عوارض خطرناک وجود دارد و حتما باید بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید تا بافت مورد نظر از بین نرود.
پاسخ به این سوال تا حد زیادی به خود شما و مهارت پزشک معالجتان بستگی دارد. اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شده و درمان شود، عارضه جدی به جای نمیگذارد. اما در گروهی از افراد، بیرونزدگی به دلیل نداشتن علامت و یا عدم پیگیری بیمار، دیر تشخیص داده میشود. درمان فتق در این افراد، سختتر از حالت قبلی است و امکان دارد حتی نیاز به برداشتن قسمتی از احشا به دلیل از بین رفتن بافتهای آنها باشد. پس هر چند که در بیشتر موارد فتق خطرناک نیست، اما عدم پیگیری آن هم میتواند مشکلات جدی برای بیمار ایجاد کند.
انواع فتق در مردان و زنان کدامند؟
انواع فتق در مردان یا زنان در ناحیه شکم یا کشاله ران ایجاد میشود که تقریبا شیوع بالایی هم دارد. این بیماری هم در زنان و هم در مردان رخ میدهد، پس نباید آن را مختص به گروه خاصی بدانیم. هر چند که احتمال رخ دادن برخی از انواع این بیماری، در زنان یا مردان بیشتر است. در این بخش قصد داریم انواع فتق با تصویر را به صورت دقیق بررسی کنیم تا بیشتر با مدلهای درگیری در آن آشنا بشوید.
۱. فتق اینگوینال یا کشاله ران
فتق کشاله ران، شایعترین شکل این بیماری است که در مردان بیشتر مشاهده میشود. این بیماری، با ایجاد توده و برآمدگی در کانالی به نام کانال اینگوینال مشاهده میشود که در ناحیه کشاله ران قرار گرفته است. فتق کشاله ران به دو شکل مستقیم و غیر مستقیم دیده میشود که در نوع غیرمستقیم، معمولا نقص در بسته شدن دهانه کانال وجود دارد.
۲. فتق هیاتال یا شکم
در حالت عادی، پرده دیافراگم، معده را از حفره قفسه سینه جدا کرده است. در این پرده عضلانی، سوراخی برای عبور مری وجود دارد. اگر قسمتی از معده از طریق این سوراخ به حفره قفسه سینه راه پیدا کند، فتق هیاتال شکل میگیرد. این بیماری عمدتا افراد با سن بیشتر از ۵۰ سال را درگیر میکند، اما میتواند در سنین کم به دنبال یک نقص مادرزادی هم ایجاد بشود. نحوه قرارگیری معده باعث میشود تا این افراد با مشکل دیگری به نام رفلاکس یا همان ترش کردن هم مواجه بشوند که معمولا با احساس سوزش در آن ناحیه خود را نشان میدهد.
۳. فتق ناف
فتق نافی یکی از انواع این بیماری است که با بیرونزدگی در ناحیه شکم نزدیک به ناف خود را نشان میدهد. این بیماری بیشتر کودکان و نوزادان را درگیر میکند و جزو تنها انواع فتقی است که معمولا به صورت خودبهخود و بدون نیاز به جراحی بهبود پیدا میکند. معمولا والدین در سنین یک تا دو سالگی، متوجه قسمتی بیرونزده از ناف نوزاد به خصوص در هنگام گریه کردن میشوند که این علائم احتمال درگیری در نوزادی را بیشتر میکند.
عموما تا سن پنج سالگی درمان انواع فتق انجام نمیشود، چون این احتمال میرود که با افزایش سن، عضلات جدار شکم تقویت بشوند. این مشکل فقط مختص به نوزادان و کودکان نیست و در بزرگسالان هم میتواند دیده بشود. عواملی مانند چاقی یا بارداری میتوانند این شرایط را تشدید کنند.
۴. فتق بیضه
فتق بیضه در حقیقت نوعی فتق اینگوینال است که از طریق کانال اینگوینال، تا بیضه ادامه پیدا کرده است. این بیماری با تورم در بیضهها همراه خواهد بود و تقریبا علائمی مانند دیگر انواع نمونههای فتق ایجاد میکند.
علائم فتق چیست؟
انواع درمان فتق، تنها پس از مشاهده علائم و نشانههای مشخص مربوط به این بیماری صورت میگیرد. معمولا احساس توده یا برجستگی در معاینه، مهمترین علامت مربوط به فتق است. این بیرونزدگی میتواند به همراه درد و احساس ناراحتی در آن ناحیه هم باشد. توده لمس شده ممکن است به دنبال زور زدن یا سرفه تشدید شده یا اینکه در حالت خوابیده، کمتر بشود.
در برخی از انواع فتق، امکان ورود احشا به بیضه و تورم در آن ناحیه هم وجود دارد. باید همیشه به علائم هشدار فتق دقت کنیم:
- تهوع و استفراغ
- جا نرفتن ناحیه بیرون زده
- تب
- بالا رفتن ضربان قلب
- قرمزی و تغییر رنگ ناحیه بیرونزده
- افزایش تعداد گلبولهای سفید
- دفع گاز و مدفوع
- سیاه شدگی ناحیه بیرون زده
این علامت ها را جدی بگیرید و در صورت مشاهده بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید تا تحت درمان قرار بگیرید . از آسیب دیدگی بافت جلوگیری شود. اینها نشان میدهند بیماری به مرحله جدی رسیده و نیاز به درمانهای فوری دارد.
تشخیص فتق به چه صورت است؟
روش اصلی تشخیص فتق، معاینه فیزیکی بیمار و احساس وجود توده یا برآمدگی در ناحیه شکم یا کشاله ران است. ممکن است پزشک وضعیت بیمار را در دو حالت ایستاده و خوابیده بررسی کند، چراکه معمولا فتق در حالت خوابیده کمتر شده یا اینکه از بین میرود. این تغییرات نشان میدهند که بیماری در مراحل اولیه قرار دارد و از اینرو نیاز به انجام مداخله فوری ندارد. ضمنا پزشک ممکن است از بیمار بخواهد که سرفه کند یا اینکه زور بزند، چون این کار باعث واضحتر شدن برآمدگی میشود.
داشتن شغلی که با بلند کردن اجسام سنگین مرتبط است، سابقه خانوادگی و جراحی در ناحیه شکم، میتواند تشخیص بیماری فتق را روشنتر کند. بسته به شدت بیماری و عضوی که درگیر شده است، میتوان علائم همراه بیشتری هم مشاهده کرد. همراهی این علائم که در بخش قبلی بررسی شد، به همراه لمس توده میتواند تشخیص را تا حد زیادی قطعی کرد.
در مواردی که بیمار از احساس وجود توده شکایت دارد، اما معاینه مشکوک است و یا در شرایطی که موقعیت فتق به درستی تشخیص داده نشده، ممکن است پزشک، اقدامات دیگری مانند تصویربرداری را هم پیشنهاد کند. سونوگرافی معمولا جزو اولین انتخابها است، چون در دسترستر است و عوارض جدی هم بر جای نمیگذارد.
روش پیشگیری از بیماری فتق چیست؟
برای پیشگیری از ایجاد انواع فتق در زنان یا مردان، باید عوامل خطری که در بروز بیماری نقش دارند را بشناسیم. بررسیها نشان میدهند با افزایش سن، چاقی و مصرف سیگار، نرخ بروز بیماری افزایش پیدا میکند اما چرا؟
با بالا رفتن سن، عضلات قدرت خود را از دست داده و به نوعی دچار ضعف میشوند. از اینرو طبیعی است که در این سنین، دیگر لایه عضلانی محافظتکننده شکم، نتواند به خوبی مانع از بیرونزدگی احشا بشود. انجام منظم ورزش میتواند قدرت عضلانی را حفظ کرده و به جلوگیری از ایجاد بیماری فتق کمک کند. البته منظور از ورزش، انجام حرکات سنگین نیست، چون این کار خود آسیب به عضلات جدار شکم را بیشتر میکند. بهتر است به سراغ ورزشهای متوسط بروید که به حفظ قدرت عضلات شکم کمک بکنند.
سیگار یکی دیگر از فاکتورهایی است که میتواند بروز انواع فتق در مردان یا زنان را بیشتر کند. سیگار ضمن اینکه عضلات را تحلیل میبرد، میتواند با درگیر کردن ریهها و ایجاد سرفه یا عطسه مزمن در بروز این بیماری نقش داشته باشد. همانند انجام حرکات سنگین، سرفه یا عطسه مزمن هم باعث افزایش فشار به شکم میشوند و از این طریق شانس ایجاد فتق را بیشتر میکنند. چاقی و برخی از مشکلات گوارشی مانند یبوست از دیگر عوامل خطر ایجاد فتق است.
استفاده از رژیمهای غذایی غنی از فیبر، حبوبات، غلات و سبزیجات میتواند حرکات روده را بهتر کرده و به رفع یبوست کمک کند. ضمنا با یک رژیم سالم، احتمال چاقی و ضعف عضلات شکم کمتر میشود. پس داشتن یک زندگی سالم که در آن به ورزش و رژیمهای غذایی مناسب تاکید شده، میتواند برای پیشگیری از فتق مناسب باشد.
روش درمان بیماری فتق چگونه است؟
اصلیترین درمان فتق، جراحی است، اما این درمان برای همه بیماران ضرورت پیدا نمیکند. پزشکان ابتدا شرایط بیمار و علائم را بررسی میکنند تا ببینند وی به انجام عمل فوری نیاز دارد یا خیر. در افرادی که توده و برآمدگی با فشار دست یا با دراز کشیدن جا میرود و فرد علامت خاصی ندارد، بیمار تحت نظر قرار میگیرد و انجام جراحی تا زمانی که بیمار علامتدار بشود، به تاخیر میافتد. این افراد، عموما به صورت تصادفی تشخیص داده میشوند و احتمالا در آینده، به عمل نیاز پیدا خواهند کرد. برای آشنایی کامل با انواع عمل جراحی فتق می توانید مقاله “عمل فتق( هرنی) چگونه انجام میشود؟ “ را مطالعه نمایید.
اما در مواردی، جراحی از همان ابتدا ضرورت پیدا میکند. این موارد چه هستند؟
فتق رانی
در فتق رانی یا همان فمورال، ریسک گیر افتادن احشا و نقص در خونرسانی آنها بیشتر است، به همین دلیل چه بیمار دارای علامت باشد و چه نباشد، به صورت اورژانسی، عمل انجام خواهد شد. این فتق به صورت توده یا برآمدگی در زیر کشاله ران و قسمت قدامی داخلی آن خود را نشان میدهد.
گیر افتادن عضو و یا عدم خونرسانی به احشا
در شرایطی که توده یا بیرونزدگی در حالت خوابیده یا با فشار دست، جا نرود، باید جراحی انجام بشود. گاهی این توده بیرونزده، دور خود پیچ خورده و خونرسانی به آن مختل میشود. همه بافتهای بدن، مواد مورد نیاز برای حیات خود را از خون دریافت میکنند. پس به دنبال عدم خونرسانی، سلولهای بافت از بین خواهند رفت. در این شرایط باید به صورت فوری، انواع درمان فتق که اصلیترین آن جراحی است، صورت بگیرد. البته در مواردی که مشکل اخیرا ایجاد شده و نشانههایی از قطع خونرسانی به بافت وجود ندارد، میتوان تا یکبار برای جااندازی احشا اقدام کرد. برای ترمیم، مش، بخیه و گزینههای دیگر وجود دارند که انتخاب آنها به تصمیم پزشک باز میگردد.
پس درمان اصلی فتق برای اکثر بیماران، جراحی است، اما اگر به هر دلیلی بیمار شرایط مناسبی برای این کار را نداشت، به سراغ روشهای جایگزین مانند فتقبند میرویم. جراحی خود میتواند به شکلهای مختلفی انجام بشود. به صورت کلی این عمل به دو شکل جراحی باز و لاپاراسکوپی انجام میشود که در روش باز، برش نسبتا بزرگی ایجاد شده و جراح از این طریق تلاش میکند تا نقص عضلانی برطرف شود. اما در تکنیک لاپاراسکوپی، برشهایی کوچکتری ایجاد شده و به همین دلیل روش کمریسکتری است.
برای بیماری فتق به چه دکتری مراجعه کنیم؟
همانطور که اشاره شد، درمان بیماری فتق، جراحی است و به همین دلیل در نهایت پزشکی که میتواند به درستی این بیماری را تشخیص داده و درمان کند، یک جراح عمومی است. اما برای پاسخ به این پرسش باید امکانات و شرایط مناطق مختلف را هم در نظر گرفت. در صورت عدم دسترسی به یک متخصص جراحی در برخی از مراکز کوچک، باید به یک پزشک عمومی که تجربه و مهارت بالایی دارد، مراجعه کنید.
پزشک عمومی بسته به علائم و نشانهها، شما را به یک جراح عمومی ارجاع میدهد. درمان فتق برای همه افراد، جراحی اورژانسی نیست، هرچند که در نهایت تقریبا همه بیماران به این درمان نیاز پیدا خواهند کرد. پس پزشک عمومی بر اساس شدت علائم، زمان مراجعه و فوریت آن را هم برای بیمار مشخص میکند. در نهایت میتوان گفت اگر به جراح عمومی دسترسی دارید، باید انتخاب اول شما برای معاینه فتق باشد، اما اگر در مرکزی هستید که به راحتی نمیتوانید جراح عمومی پیدا کنید، میتوانید ابتدا توسط پزشکان عمومی معاینه شوید.
نباید برای معاینه، منتظر علائم و نشانههای خطرناکی که در بالا بررسی شد، بشوید. بهتر است به محض اینکه متوجه برآمدگی غیرعادی در شکم خود شدید، به پزشک مراجعه کنید، چون این کار، امکان درمان به موقع قبل از ایجاد علائم و نشانههای خطرناک را برای شما فراهم میکند.
درمانهای خانگی فتق
انواع فتق در مردان یا زنان به دلیل نقصهایی که در دیواره شکم وجود دارد، ایجاد میشوند. پس نباید انتظار داشته باشید که با درمانهای خانگی و یا تعدادی جوشانده، بتوانید این نقصها را جبران کنید. همانطور که در بخش قبلی هم اشاره شد، بیشتر، این تکنیک جراحی است که میتواند مشکل ایجاد شده را ترمیم کند. اما با وجود همه این موارد، راهکارهای خانگی برای کاهش علائم و کنترل فتق در منزل وجود دارد.
رژیم غذایی میتواند کمک زیادی به کنترل بیماری و بیرونزدگیهای ناحیه شکم بکند. بهتر است به سراغ غذاهایی با فیبر بالا مانند میوه یا سبزیجات بروید، چون این غذاها یبوست را بهبود بخشیده و مانع از فشار زیاد به شکم در حین دفع میشود. یبوست خود یکی از عوامل ایجاد انواع فتق است که با کنترل آن، میتوان علائم را بهبود داد. در فتق هیاتال معمولا یکی از شکایتهای بیمار، رفلاکس یا به اصطلاح ترش کردن است.
برای کاهش این علامت، توصیه میشود از مصرف وعدههای غذایی سنگین و موادی که باعث افزایش ترشح اسید معده میشوند مانند گوجه فرنگی خودداری کنید. ضمنا نباید بلافاصله بعد از غذا استراحت کنید، چون این کار رفلاکس را تشدید کرده و باعث برگشت اسید به معده میشود که خود میتواند باعث بیماریهای این ناحیه هم بشود.
اگر فتق درمان نشود چه اتفاقی میافتد؟
همانطور که اشاره شد، معمولا نگرانی زیاد بابت درمان انواع فتق وجود ندارد. اما این در شرایطی است که بیماری به سرعت تشخیص داده شده و درمان بشود. بدون علامت بودن بیماری، نمیتواند به معنای عدم توجه به آن باشد، چون نقص ایجاد شده خودبه خود درمان نمیشود، برعکس به مرور رشد کرده و عوارض جدیتری ایجاد میکند. البته در برخی بیماران، ممکن است پیگیری و انجام جراحی در آینده توصیه شود که در این مورد بازهم نباید درمان مناسب نادیده گرفته شود.
بیماری فتق در صورت عدم درمان میتواند منجر به عوارض بسیار جدی و حتی تهدیدکننده حیات شود. اما منظور از عوارض جدی فتق چیست؟
در سادهترین حالت، با گذشت زمان فتق رشد کرده و درمان آن سختتر و به زمان بیشتری نیاز خواهد داشت، این در حالی است که به راحتی و با انواع عمل فتق به راحتی میشد به ترمیم بخشهای آسیبدیده پرداخت.
از عوارض مهم دیگر این است که با گذشت زمان و رشد فتق، احتمال گیر افتادن احشا و عدم بازگشت آنها بیشتر میشود که به عنوان فتق اینکانسره یا محبوس شده شناخته میشود. فرض کنید روده دچار چنین شرایطی شود. احتمالا به دنبال فشار، روده دچار انسداد شده و علائمی مانند عدم دفع گاز یا مدفوع و دردهای شکمی خود را نشان بدهند. جدیدترین عارضه عدم درمان فتق، تحت فشار قرار گرفتن عروق خونرسانی کننده است. در این شرایط رنگهای بافتی که دچار فتق شده است، مسدود شده و به همین دلیل خونرسانی بافت دچار اختلال میشود.
با ادامه این شرایط، بافت از بین خواهد رفت و ممکن است به همین دلیل، عوارض جدی که تهدیدکننده حیات هستند، پدیدار بشوند. وجود تهوع، استفراغ، تب، تغییر رنگ توده و بالا رفتن گلبولهای سفید هشدارهای اولیه در مورد قطع جریان خونرسانی را خواهند داد. در انواع عمل فتق، علاوه بر ترمیم دیواره، نیاز به خارج کردن بافتهای مرده هم میباشد. از اینرو عدم پیگیری میتواند باعث شود که بیمار قسمتی از روده و یا هر بافت دیگری که در فتق گیر افتاده است را از دست بدهد.
تیم تحریریه ایزی مد
از پزشکان و متخصصین حوزه سلامت، مترجمان و نویسندگان با تجربه حوزه پزشکی تشکیل شده است تا با تولید محتوای مناسب و به روز پزشکی مبتنی بر منابع علمی معتبر یاری رسان عموم مردم ایران و سلامتجویان باشد.