تایید شده توسط پزشکان متخصص ایزی مد
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام با پزشکان ایزی مد مشورت کنید
کم خونی شایعترین ناهنجاری خونی است که در نوزادان و کودکان شناسایی شده است. تقریبا یک چهارم جمعیت جهان از کم خونی رنج میبرند، حدود دومیلیارد نفر، که رقم قابل توجهی از آنها کودکان زیر پنج سال هستند. دلایل زیادی چه ارثی و چه اکتسابی برای کم خونی وجود دارد و این علل در جمعیتهای سراسر جهان بسیار متفاوت است. کم خونی از نظر کمی، به عنوان کاهش تعداد گلبول های قرمز در گردش یا از نظر عملکردی، به عنوان وضعیتی تعریف میشود که در آن تعداد گلبولهای قرمز حامل اکسیژن، برای برآوردن نیازهای متابولیک کافی نیستند. در عمل، کم خونی با سطوح هموگلوبین، هماتوکریت، یا تعداد گلبول های قرمز خون کمتر از محدوده طبیعی تنظیم شده بر اساس سن و جنس تعریف می شود. در ادامه به بررسی کامل اعم از دلایل، تعریف، تشخیص و درمان کم خونی کودکان میپردازیم.
بیماری کم خونی در کودکان چیست؟
در طول سال اول زندگی، گلبول های قرمز ویژگی های جنینی و نوزادی خود را از دست می دهند. این تغییرات باعث مقداری کاهش هموگلوبین میشود که طبیعی بوده و نگران کننده نیست. در صورت کاهش هموگلوبین به مقدار غیرطبیعی و یا بروز علائم، کم خونی نیاز به پیگیری و درمان خواهد داشت. بیماری کم خونی کودکان به کاهش تعداد گلبولهای قرمز خون گفته میشود. این بیماری میتواند ارثی بوده که از هنگام تولد همراه نوزاد است یا میتواند اکتسابی بوده که در طول زمان به علت تاثیر موارد محیطی همچون تغذیه، محل زندگی و شرایط سلامتی، ایجاد میشود. کم خونی در نوزادان معمولا به دلایل مواردی که در ادامه ذکر میشود، رخ میدهد:
۱) کودک زودتر از موقع تعیین شده و نارس متولد شده باشد.
۲) در تولید گلبولهای قرمز، مشکل وجود داشته باشد.
۳) کودک خونریزی داشته باشد.
۴) گلبولهای قرمز بدون دلیل خاصی از بین بروند.
۵) کم خونی به علت سؤتغذیه نوزاد که معمولا ناشی از کمبود آهن است.
۶) موارد ارثی همچون گلبول قرمز داسی شکل که باعث تخریب گلبولهای قرمز میشود.
کم خونی فقر آهن چیست؟
طبق مطالعات امروزه شایعترین کم خونی در کودکان، کم خونی فقر آهن است. کم خونی ناشی از آن، کم خونی است که به دلیل کاهش سطح آهن بدن اتفاق میافتد. افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن به دلیل کاهش آهن گلبول قرمز کمتری نیز دارند. همانطور که میدانید گلبولهای قرمز دارای پروتئینی به نام هموگلوبین هستند. این پروتئین با اتصال به آهن و به کمک آن اکسیژن را در خون حمل میکند. با نبود آهن، هموگلوبین نیز ساخته نشده و عملا باعث کاهش گلبول قرمز خون میشود.
آیا تنها نوع کم خونی کودکان فقر آهن است؟
با توجه به دلایلی که برای کم خونی ذکر شد، کم خونی انواع زیادی دارد که موارد نسبتا شایع آن را در ادامه ذکر میکنیم:
۱) کم خونی همولیتیک: در این نوع کم خونی که معمولا به دلایل ارثی رخ میدهد گلبولهای قرمز از بین میروند.
۲) کم خونی آپلاستیک: در این مورد مغز استخوان مشکل داشته و به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمیکند.
۳) کم خونی مگالوبلاستیک: با کاهش ویتامینهای ب۱۲ و فولیک اسید به وجود آمده و جزو کم خونیهای با افزایش سایز گلبول قرمز، میباشد.
۴) کم خونی سلول داسی شکل: این بیماری ارثی بوده و به دلیل شکل بد گلبولهای قرمز، به دام افتاده و تخریب میشوند.
۵) کم خونی ناشی از فقر آهن: بیشترین نوع بوده و ناشی از کاهش سطح آهن در خون است که به دلایل مختلفی رخ میدهد.
علت کمبود آهن در کودکان چیست؟
امروزه در جوامع فقر آهن بسیار شایع است که به دلایل مختلفی همچون سؤتغذیه، اختلال جذب آهن و انواع خونریزیها رخ میدهد. کمبود آهن کودکان یعنی سطح آهن خون در آنها کاهش پیدا کرده که سبب کاهش خون سازی در مغز استخوان و به طبع آن کم خونی کودکان میشود. علل فقر آهن کودکان بهطورکلی شامل موارد زیر میشود:
۱) مشکل در جذب آهن از سیستم گوارش داشته باشد: آهن در قسمت فوقانی سیستم گوارش جذب میشود و ایجاد هرگونه تغییرات در این قسمت اعم از جراحیها و یا بیماری سلیاک میتواند باعث سؤجذب آهن شود.
۲) نوزادانی که بیش از حد شیر گاو مصرف میکنند یا نوزادانی که قبل از یک سالگی از شیر گاو تغذیه شده اند.
۳) نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند ولی قطره آهن مصرف نمیکنند: گرچه شیر مادر کاملترین غذا برای کودک میباشد اما معمولا آهن کافی ندارد و آهن مورد نیاز باید به صورت مکمل غذایی،ه به کودک داده شود.
۴) در نوزادانی که با شیر خشک تغذیه میشوند، شیر خشک با آهن کم داده میشود.
۵) نوزادانی که زودتر از موعد و نارس متولد شده اند: این نوزادان معمولا نیاز به آهن بیشتری دارند.
۶) کودکان مادران گیاهخوار: به دلیل عدم مصرف گوشت که منبع آهن است این مادران آهن کمی داشته و به دنبال آن شیر آنها نیز آهن لازم را نخواهد داشت.
۷) خونریزی: هرگونه از دست دادن خون به دنبال جراحی، تصادفات و خونریزیهای داخلی میتواند باعث از دست رفتن آهن و به سبب آن کم خونی شود.
۸) رشد: با گذر زمان و رشد کودک نیاز به آهن بیشتر میشود که باید توسط رژیم غذایی تامین شود. از آنجا که بیشتر مادران با غذا خوردن کودکان به مشکل برمیخورند، این کمبود باید با مکملهایی مثل قطره آهن جبران شود.
۹) شیمی درمانی: در صورت ابتلا به سرطان با انجام شیمی درمانی، مغز استخوان سرکوب میشود و به طبع آن فقر آهن مشهود است.
مهم ترین علائم کمبود آهن در کودکان چیست؟
معمولا کودک مبتلا به کم خونی فقر آهن، درابتدا علائمی نشان نمیدهد. همانطور که ذکر شد گلبولهای قرمز اکسیژن رسانی به بافتها را انجام میدهند. درصورت کاهش آنها، بافتها نیز اکسیژن کافی دریافت نکرده و علائم زیر بروز میکند.
۱) رنگ پریدگی پوست کودک
۲) خستگی و بیحالی بیش از حد
۳) بد خلقی و بیقراری نوزاد
۴) خستگی نامتناسب با فعالیت
۵) افزایش ضربان قلب(تپش قلب)
۶) نفس کشیدن تند و غیرطبیعی
۷) سرد شدن دستها و پاها
۸) احساس سرگیجه و سبکی در سر
۹) دارای تاخیر در رشد و مشکلات رفتاری
۱۰) تمایل به خوردن مواد غیر خوراکی مثل یخ و خاک که در علم پزشکی پیکا نام دارد.
۱۱) نداشتن اشتها
۱۲) تعریق زیاد و غیرطبیعی
۱۳) بروز عفونتهای پیدرپی
۱۴) بزرگ شدن طحال
میزان آهن مورد نیاز در کودکان و نوزادان چقدر است؟
در کودکان با افزایش سن میزان آهن مورد نیاز نیز تغییر میکند. نوزادانی که توسط شیر مادر تغذیه میشوند بین چهار تا شش ماهگی معمولا آهن کافی را دریافت میکنند. در این زمان توصیه میشود مادران گوشت و غذاهای غنی از آهن مصرف کنند. درمقابل برای نوزادانی که توسط شیرخشک تغذیه میشوند، توصیه میشود شیرخشکهای با آهن زیاد داده شود تا دچار کمبود آهن نشوند. در باقی سنین مقدار آهن مورد نیاز را ذکر میکنیم تا با توجه به آن عمل کنید و کودک شما دچار فقر آهن نشود. نوزادان 7 تا 12 ماهه به یازده میلی گرم آهن در روز نیاز دارند. کودکان 1 تا 3 ساله به هفت میلی گرم آهن در روز نیاز دارند. کودکان 4 تا 8 ساله به ده میلی گرم نیاز دارند در حالی که کودکان بزرگتر 9 تا 13 ساله به هشت میلی گرم نیاز دارند. پسران نوجوان باید یازده میلی گرم آهن در روز و دختران نوجوان باید پانزده میلی گرم آهن، دریافت کنند.(به دلیل شروع قاعدگی و از دست دادن خون در دختران، میزان آهن دریافتی در این سن نسبت به پسران بیشتر است. )
برای پیشگیری از کمبود آهن در کودکان چه باید کرد؟
راههایی برای پیشگیری از کمبود آهن کودکان وجود دارد که به قبل از یک سالگی و بعد از یک سالگی تقسیم میشود.
پیشگیری قبل از یک سالگی
۱) به مادر توصیه به داشتن رژیم غذایی غنی از آهن که شامل گوشت قرمز نیز هست، میشود.
۲) همانطور که گفته شد در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میکنند، بعد از چهار ماهگی باید قطره آهن داده شود.
۳) نوزادانی که با شیرخشک تغذیه میشوند باید شیرخشک غنی شده از آهن مصرف کنند.
۴) از دادن شیر گاو به نوزادان زیر دوازده ماه پرهیز کنید.
پیشگیری از یک سالگی تا سه سالگی
۱) برای کودک خود رژیم غذایی سرشار از آهن فراهم کنید: برای این کار چندین بار در طول هفته، گوشت قرمز به فرزندتان بدهید . همچنین از خوراکیهای حاوی آهن مثل لوبیا، عدس، نخود، آجیل و تخم مرغ در رژیم غذایی کودک، استفاده کنید.
۲) دقت کنید کودکتان از مصرف ویتامین سی غافل نشود زیرا ویتامین سی باعث افزایش جذب آهن میشود: سعی کنید میوههای دارای ویتامین سی را در رژیم غذایی فرزندتان اضافه کنید. میوههایی مثل پرتقال، لیمو، نارنگی، کیوی، گوجه فرنگی و توت دارای مقادیر قابل توجهی از ویتامین سی میباشند.
۳) شیردهی کودک را کم کرده و او را تشویق به مصرف غذا کنید: همانطور که گفته شد با افزایش سن کودک، شیر مادر از تامین آهن مورد نیاز ناتوان است و کودک باید غذاهای جامد دارای آهن فراوان مصرف کند.
۴) اگر کودک شما از خوردن غذا صرف نظر کرده یا به اصلاح بد غذا است به متخصص تغذیه مراجعه کنید.
درمان کم خونی ناشی از فقر آهن
درمان به سن، علائم، سلامت عمومی و شدت کم خونی کودک شما بستگی دارد. برای رفع کم خونی کودکان همانطور که از نام کم خونی فقر آهن مشخص است، باید آهن مصرف کرد. برای جبران کمبود آهن دو راه وجود دارد:
درمان کم خونی کودکان با تغذیه
نام این روش را از آن جهت که نیاز به داروی خاصی نمیباشد، درمان کم خونی کودکان در خانه نیز میتوان گذاشت. رژیم غذایی غنی از آهن، با جبران کاهش آهن میتواند کم خونی فقر آهن را درمان کند. منابع سرشار از آهن شامل مواردی همچون گوشت قرمز و گوشت مرغ، غلات، حبوباتی مثل لوبیا و عدس، کلم بروکلی و اسفناج میشوند که با داشتن این موارد در رژیم غذایی کودک، تا حدودی میتوان کم خونی فقر آهن را درمان کرد.
استفاده از مکملهای آهن
برای جبران فقر آهن میتوان از انواع مکملهای موجود در داروخانهها استفاده کرد که بسیار مؤثرتر از درمان با رژیم غذایی هستند. این مکملها به اشکال مختلفی در بازار وجود دارند و روز به روز به تعداد و تنوع این محصولات افزوده میشود. این مکملها معمولا چندین ماه برحسب نیاز مصرف میشوند تا مقدار آهن کودکان به حالت نرمال برسد. از آنجا که کودکان توانایی مصرف قرص را ندارند، قطره آهن داروی انتخابی برای این طیف سنی میباشد البته شربت کم خونی کودکان نیز امروزه کاربرد دارد. مقدار دوز مصرفی نیز با توجه به وزن کودک باید توسط پزشک محاسبه و تجویز شود. توجه شود که سرخود به کودکتان قطره آهن تجویز نکنید که خطر مسمومیت با آهن آنان را تهدید میکند. مکملهای آهن ممکن است باعث تغییر رنگ مدفوع در کودک شده یا باعث تحریک معده شود. توصیه میشود مکملهای آهن با معده خالی یا آب پرتقال مصرف شود تا جذب افزایش یابد. در صورتی که کودک شما نتواند قطره آهن مصرف کند و همچنین توانایی مصرف قرص نیز نداشته باشد، آهن به صورت تزریقی تجویز میشود.
کدام مواد غذایی و چه میوههایی برای کم خونی کودکان مفید است؟
مصرف خوراکیهایی که سرشار از آهن هستند، از آنجا که باعث افزایش تولید و بهبود کیفیت گلبولهای قرمز میشوند، همچنین حس نشاط و تندرستی را نیز در کودک شما به وجود میآورند. این مواد غذایی و میوهجات را در قسمتهای مختلف مقاله ذکر کردهایم و به دلیل اهمیت آن در این قسمت نیز جمع بندی مختصری از آن را ذکر میکنیم.
۱) مصرف انواع گوشت کم چرب: همانطور که میدانید گوشت قرمز منبع سرشار از آهن است. مصرف آن برای کودکان دارای فقر آهن به شدت توصیه میشود. گوشت مرغ، ماهی و جگر نیز دارای مقدار فراوانی آهن میباشند. سعی کنید در وعدههای غذایی کودک از انواع گوشتها خصوصا گوشت قرمز استفاده کنید.
۲) غلات سرشار از آهن: غلاتی مثل توت خشک یا جوپرک دارای مقادیر ارزشمندی از آهن میباشند که میتوانید آنها را در وعده صبحانه کودک گنجانده و فقر آهن را جبران کنید.
۳) حبوبات: معمولا کودکان خوردن گوشت را نمیپسندند، برای جبران آن شما میتوانید از حبوبات در غذای کودک استفاده کنید. حبوباتی مثل عدس، لوبیا و سویا دارای مقادیر فراوانی آهن میباشند که میتواند کمبود آهن را جبران کند. این خوراکیها همچنین دارای مقادیر فراوانی فیبر و انواع مواد مغذی میباشند و خاصیتهای زیادی برای کودکتان دارند.
۴) انواع سبزیجات با برگ سبز: سبزیجاتی مثل کلم بروکلی و اسفناج نیز دارای مقادیری آهن میباشند و دارای ارزش غذایی از نظر این ماده معدنی هستند. میتوانید با این سبزیجات انواع سالاد یا نوشیدنی تهیه کرده و به فرزندتان بدهید.
۵) کشمش: از دیگر موارد دارای آهن بالا کشمش میباشد که علاوه بر افزایش آهن بدن، خاصیتهای زیادی دارد. کشمش با طعم شیرینی که دارد معمولا مورد استقبال کودکان خواهد بود.
۶) تخم مرغ: تخم مرغ نیز دارای آهن بوده و همچنین سرشار از ویتامینها، پروتئینها و مواد معدنی میباشد. این خوراکی را هم به صورت تنها و هم به صورت ترکیبی با دیگر مواد غذایی میتوان به کودک داد.
تیم تحریریه ایزی مد
از پزشکان و متخصصین حوزه سلامت، مترجمان و نویسندگان با تجربه حوزه پزشکی تشکیل شده است تا با تولید محتوای مناسب و به روز پزشکی مبتنی بر منابع علمی معتبر یاری رسان عموم مردم ایران و سلامتجویان باشد.