تایید شده توسط پزشکان متخصص ایزی مد
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام با پزشکان ایزی مد مشورت کنید
پروپرانولول ۱۰ دارای کاربردهای زیادی در علم پزشکی است که تاکنون فواید مهم آن برای چندین بیماری مختلف ثابت شده است. اگر دارای اضطراب، درد قفسه سینه، فشار خون بالا یا گروهی از بیماری‌های قلبی عروقی هستید، ممکن است که با نظر پزشک مصرف این دارو را شروع کنید. احتمالا در این شرایط به دنبال این هستید که بدانید پروپرانولول بدون نسخه در دسترس است یا خیر؟ چگونه باید آن را مصرف کرد و عوارض جانبی آن چیست؟ ما در این مطلب به تمامی پرسش‌های احتمالی شما در مورد این دارو جواب خواهیم داد، پس حتما تا انتها همراه ما باشید.
قرص پروپرانولول چیست؟ (پرانول/ پرانولول/ پروپرانول/ ایندرال)
به صورت کلی، پروپرانولول ۱۰ نوعی داروی غیراختصاصی مسدود‌کننده گیرنده‌های بتا است. اما این گیرنده‌ها چه هستند و چه تاثیری بر بدن دارند؟ گیرنده‌های بتا در نقاطی مختلفی از بدن و به خصوص قلب هستند و می‌توانند تحت تاثیر اپی نفرین یا همان آدرنالین، تغییراتی مانند افزایش ضربان قلب یا فشار خون ایجاد کنند. پروپرانولول دارای ترکیبی است که مانع از اتصال آدرنالین به گیرنده‌های موجود در قلب و برخی نقاط دیگر میشود.
پس به دنبال آن ضربان قلب و فشار خون کاهش پیدا می‌کند. این دارو با نام‌های دیگری مانند پرانول، ایندرال، پرانولول، پروپرانول هم شناخته میشود که امروزه تاثیر آن در بیماری‌های قلبی عروقی و مشکلات دیگری مانند اضطراب، میگرن و غیره ثابت شده است. پس هرچند که بیشتر بر سیستم قلبی عروقی تاثیر می‌گذارد، اما کاربردهای آن بسیار فراتر از بیماری‌های این ناحیه است. پروپرانول از طریق مخاط گوارشی جذب شده و در نهایت از طریق کلیه‌ها دفع میشود.
نام تجاری
پروپرانولول بسته به نوع شرکت تولید‌کننده می‌تواند با نام‌های تجاری مختلفی در بازار عرضه شود. در ایران احتمالا با موارد زیر مواجه شوید:
- inderal
- innopran xl
- bedranol SR
- Beta prograne
- Half Beta prograne
- Angiol
اشکال دارویی
پروپرانولول 5 در اشکال مختلفی تولید میشود که بسته به شرایط بیمار و تشخیص پزشک، یکی از اشکال زیر تجویز میشود:
- قرص در دوزهای 10، 20، 40، 60 و 80 میلی گرم
- کپسول با اثربخشی طولانی به دلیل رهش آهسته در دوزهای 60، 80، 120 160 میلی گرم
- مایع خوراکی در دوزهای 20 میلی گرم/ 5 میلی لیتر و 40 میلی گرم در 5 میلی لیتر
- تزریقی به صورت 1 میلی گرم در میلی لیتر
در ایران پروپرانولول بدون نسخه به اشکال قرص و در موارد تجویز شده به صورت تزریقی و شربت وجود دارد.
موارد مصرف قرص پروپرانولول ۱۰، ۲۰ و ۴۰ چیست؟
پروپرانولول در دوزهای مختلف می‌تواند ضربان قلب را کاهش بدهد و باعث کاهش فشار خون، شود. پس هر بیماری که به این شرایط نیاز داشته باشد، می‌تواند با پروپرانولول 5 مرتبط باشد. یکی از موارد مصرف، درمان دردهای شدید قفسه سینه یا همان آنژین است. این شرایط عمدتا به دلیل جریان خون نامناسب و نرسیدن اکسیژن کافی به عضله قلب ایجاد میشود. پروپرانولول با کاهش ضربان قلب، فعالیت عضلات این ناحیه را کمتر کرده و به این صورت باعث کاهش نیاز به اکسیژن و مواد غذایی میشود.
همین اتفاق در کاهش درد موثر است. پروپرانولول استرس را می‌تواند از طریق کاهش علائم آن یعنی تپش قلب یا تعریق را کمتر کند. پس مشاهده میشود که بیماران پس از مصرف این دارو، احساس آرامس بیشتری دارند و می‌توانند راحت‌تر با موقعیت استرس‌زا کنار بیایند. به شکل‌های مشابه، پرانول می‌تواند برای درمان آریتمی‌های قلبی، میگرن، فشار خون بالارو فئوکروموسایتوم که نوعی تومور در غدد فوق کلیوی است، موثر باشد. بسته به نوع مشکل، دوزهای مختلفی از دارو برای بیماران تجویر میشود. دوزهای 10، 20 و 40 عمدتا طبق شرایط زیر مصرف می‌شوند:
- پروپرانولول 10 برای درمان اضطراب، بیماری‌های قلبی مانند آریتمی، پیشگیری از سردردهای میگرنی و در مواردی کنترل فشار خون
- دوز 20 میلی گرم در دردهای قفسه سینه، کنترل فشار خون و تعدادی از بیماری‌های قلبی مرتبط و پیشگیری از میگرن
- دوز 40 میلی گرم برای موارد شدیدتر مانند فشار خون‌های بالا، کنترل علائم در پرکاری تیروئید، استرس‌های شدیدتر و گروهی از اختلالات آریتمی
فراموش نکنید که هرکس دارای علائم درد قلبی یا تپش قلب باشد الزاما نیاز به پروپرانولول ندارد و این احتمال وجود دارد که فرد دچار بیماری های قلبی نظیر آریتمی ها باشد. پس هنگام تپش قلب یا درد قلبی حتما ابتدا باید به پزشک مراجعه کنید و اگر معاینه و نوار قلبتان نرمال بود می توانید با دستور پزشک مصرف پروپرانولول را انجام دهید. درصورتی که می خواهید درباره تپش قلب به عنوان یک علامت مهم قلبی بیشتر بدانید می توانید مقاله “تپش قلب چه زمانی خطرناک است” را مطالعه کنید.
عوارض جانبی قرص پروپرانولول
پروپرانولول عوارض جانبی مخصوص به خود را دارد، همانند تمامی داروهایی که در بازار وجود دارند. اما قرار نیست لزوما همه این عوارض در مصرف‌کنندگان مشاهده بشوند، پس نباید چندان نگران آن باشید. اگر پزشک به شما مصرف پروپرانولول ۱۰ و یا دوزهای دیگر را توصیه کرده است، حتما مزیت‌های درمانی بیشتری به نسبت این مشکلات برای شما خواهند داشت. تعدادی از عارضه‌های شناخته شده، موقتی بوده و با ادامه مصرف دارو، برطرف خواهند شد. اما گروهی دیگر، نشانه یک مشکل جدی هستند که باید حتما توسط متخصص بررسی شوند. ممکن است در این افراد، مصرف دارو قطع یا اینکه شکل و دوز آن تغییر پیدا کند. در این بخش تمامی این عوارض مورد بررسی قرار می‌گیرند.
عوارض جانبی شایع
پروپرانولول عوارض جانبی نسبتا رایج دارد که در ۱ در هر ۱۰۰ هزار بیمار دیده میشود. این عوارض غالبا در اوایل شروع دارو دیده می‌شوند و مشکل جدی ایجاد نمی‌کنند. از جمله عوارض رایج پروپرانولول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردرد
- احساس خستگی، گیجی یا خواب‌آلودگی که جزو عوارض سیستم مرکزی محسوب می‌شوند
- سرگیجه به دنبال کاهش ضربان قلب و فشار خون
- مشکلات گوارشی و موارد مرتبط با آن یعنی تهوع، استفراغ، یبوست یا اسهال
- آبریزش بینی یا گرفتگی‌های مرتبط با آن
- احساس درد در گلو یا سرفه
- اختلال در خواب
در موارد زیر میزان بروز عوارض در بیماران مشخص نیست:
- بدن درد
- تاری دید
- تب و لرز
- گرفتگی صدا
- افسردگی
- ریزش مو
- خشکی زبان و گلو
- اشکال در بلع
- مشکلات پوستی
عوارض جانبی جدی
در موارد نادری پروپرانول عوارض جدی در بیمار ایجاد می‌کند که این عوارض ممکن است در تصمیم‌گیری برای ادامه درمان موثر باشد. گاهی شدت این عوارض به حدی است که دوز دارو کاهش و یا اینکه مصرف آن قطع میشود. بهتر است در صورت وجود علائم زیر حتما پزشک خود را در جریان بگذارید:
- نامنظم شدن ضربان قلب
- احساس سبکی شدید در سر و عدم تعادل متعاقب آن
- احساس سرما در انتهای اندام‌ها یعنی دست و پاها
- عوارض مرتبط با بیماری‌های قلبی یعنی تنگی نفس یا تورم در اندام‌ها
- افت فند خون و عوارض مربتط با آن یعنی لرزش، اضطراب و سرگیجه
- تنگی نفس و سایر مشکلات تنفسی
بهترین زمان مصرف قرص پروپرانولول
پروپرانولول ۱۰ یا دوزهای دیگر آن را در چه زمانی مصرف کنیم تا اثرات بهتری داشته باشد؟ اگر به شما مصرف این دارو پیشنهاد شده است، به احتمال زیاد حداقل یک بار با چنین پرسشی مواجه شده‌اید. معمولا بهترین زمان و دوز مصرفی، با بررسی شرایط هر بیمار، مشخص میشود. برای مثال اگر پروپرانولول برای استرس تجویز شده است، بهترین زمان مصرف آن ۶۰ تا ۹۰ دقیقه قبل از شرایط استرس‌زا است. اما برای یک بیمار قبلی بهترین زمان مصرف، متفاوت است.
پروپرانولول می‌تواند به همراه غذا و یا ناشتا مصرف شود، چون این موارد نمی‌توانند در اثربخشی دارو یا عوارض آن تأثیر زیادی داشته باشند. البته توصیه میشود که هر روز زمان خاصی برای آن در نظر بگیرید. برای مثال اگر پروپرانولول ۵ را به صورت ناشتا مصرف می‌کنید، بهتر است در روزهای آینده هم به همین شکل مصرف دارو را ادامه بدهید. امکان دارد در روزهای اولیه مصرف دارو، دچار سرگیجه بشوید.
به همین دلیل می‌توان برای جلوگیری از ایجاد این مشکل، دوزهای اولیه را قبل از خواب مصرف کرد. در مواردی که بیمار دارای سرگیجه و مشکلات دیگر نیست، می‌توان دارو در صبح مصرف کرد .سابقه مصرف داروهای همزمان هم می‌توانند تصمیم‌گیری در مورد بهترین زمان برای مصرف پروپرانولول ۱۰ را تغییر بدهند. گاهی برای جلوگیری از ایجاد تداخل با داروهای مصرفی در بیمار، فاصله میان آن‌ها با نظر پزشک مشخص میشود. پس امکان دارد در بیماری، استفاده از دارو در زمان دیگری توصیه شود.
تداخلات دارویی
در استفاده همزمان از چندین دارو، باید حتما به تداخلات دارویی فکر کرد. این مشکل باعث میشود که تاثیر دارو کمتر شده یا اینکه عوارض، به شکل قابل توجه‌تری در بیماران ایجاد بشوند. پس بهتر است با پزشک خود در مورد سایر داروهای مصرفی و یا دوز آن‌ها مشورت کنید. البته تداخل تنها شامل دارو نمی‌شود. استفاده همزمان پروپرانولول با برخی از این موارد، ممنوع بوده و در برخی دیگر نیاز به تغییر دوز دارو است. اما این تداخلات چه هستند؟
مصرف همزمان پروپرانولول و الکل می‌تواند افت فشار خون را شدت ببخشد، پس توصیه میشود خصوصا در روزهای اول یا در صورت تشدید دوز به صورت همزمان مصرف نشوند. در صورت بروز علائم مانند سرگیجه، باید مصرف الکل قطع شود. گاهی تداخل پروپرانول و الکل شدید میشود، پس در صورت وابستگی شدید بیمار، داروی دیگری جایگزین میشود.
مکمل‌های گیاهی از موارد دیگری هستند که می‌توانند با پروپرانولول تداخل ایجاد کنند. البته تاکنون شواهد قوی مبنی بر این موضوع دیده نشده است، با این حال بهتر است حتما در مورد مصرف چنین محصولاتی با پزشک خود مشورت کنید. داروها جزو مهم‌ترین تداخلات با پروپرانولول هستند که عدم توجه به آن‌ها می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. این داروها شامل موارد بررسی شده در ادامه می‌شوند.
۱. داروهای آریتمی
پروپرانولول ۱۰ به همراه اشکال دارویی دیگر آن می‌توانند برای درمان آریتمی مصرف بشوند، اما استفاده همزمان این دارو با برخی از داروهای آریتمی دیگر خود ریسک مشکلات قلبی را بیشتر می‌کند. در مواردی امکان دارد بیمار با افت شدید ضربان قلب و متعاقب آن فشار خون مواجه شوند که این شرایط برای حیات بیمار، تهدید خطرناکی محسوب میشود. از داروهای آریتمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آمیودارون
- پروکائیین آمید
- دیگوکسین
- دیسوپیرامید
2. داروهای فشار خون
داروهایی که بر کاهش فشار خون تاثیر دارند، بسته به مکانیسم اثر بسیار متفاوت هستند. گاهی بسته به شرایط بیمار و در صورت بالا بودن فشار، نیاز به استفاده از چندین رشته دارویی است. اما این کار زمانی می‌تواند مفید باشد که به افت شدید فشار خون منجر نشود. مصرف همزمان پروپرانولول ۵ یا ۱۰ به همراه گروهی دیگر از داروهای فشار خون، مانند داروهای بتابلاکر، فشار را تا مقدار نامناسبی کاهش می‌دهند. از این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آتنولول
- اسمولول
- متوپرولول
- نادولول
- انالاپریل
- دیلتیازم
- پرازوسین
- ترازوسین
3. داروهای افزایش ضربان قلب
همان‌طور که اشاره شد پروپرانولول برای استرس به دلیل کاهش ضربان قلب و کنترل علائم اضطراب تجویز میشود. طبیعی است که مصرف همزمان داروهایی که باعث افزایش ضربان قلب می‌شوند، تداخل ایجاد کنند. این داروها عبارتند از:
- اپی‌نفرین
- دوبوتامین
4. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی ( NSAIDs)
مصرف همزمان پروپرانولول ۵ و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی باعث افت قابل توجه در فشار می‌شوند. به عبارتی این داروها می‌توانند تاثیر پروپرانولول را در کاهش فشار بیشتر کنند. این داروها عبارتند از:
- ناپروکسن
- ملوکسیکام
- ایبوپروفن
- ایندومتاسین
- پیروکسیکام
- کتورولاک
5. داروهای آسم
مصرف همزمان داروهای آسم و پروپرانولول باعث افزایش غلظت این داروها در خون میشود. از این‌رو شاید پروپرانولول برای کاهش فشار و یا ضربان قلب در افراد دارای آسم، چندان مناسب نباشد. از این داروها می‌توان تئوفیلین را نام برد.
6. ضد انعقاد
پروپرانولول عوارض انعقادی در صورت مصرف همزمان با وارفارین و سایر داروهای انعقادی ایجاد می‌کند، چون باعث افزایش غلظت خونی این داروها میشود.
7. برخی داروهای ضد افسردگی، دیابت و کاهنده کلسترول
در این گروه می‌توان انسولین‌ها، فلوکستین، متفورمین، لیراگلوتاید، کلمیپرامید و چندین داروی دیگر را نام برد. لزوما مصرف همه این داروها با پروپرانولول ممنوع نیست. در تعدادی از موارد ذکر شده، ممکن است نیاز به تغییر دوز یا نحوه مصرف باشد تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود. البته مصرف همزمان پروپرانولول 5 و دوزهای دیگر با تیوریدازون و ریزاتیرپتان ممنوع است و باید در این موارد به سراغ گزینه‌های دیگر برای درمان رفت.
پروپرانولول در بارداری
مصرف داروها در دوران بارداری باید با احتیاط بیشتری انجام شوند، چون برخی از آن‌ها دارای تاثیرات نامطلوب بر جنین هستند و به همین دلیل مصرف آن‌ها در این دوران ممنوع است. پروپرانولول از دسته داروهایی است که هنوز عوارض آن در دوران بارداری به صورت قطعی مشخص نشده است. بنابراین زمانی توسط پزشک تجویز میشود که فواید بیشتری به نسبت عوارض احتمالی داشته باشد.
البته بیشتر استفاده از داروهایی به عنوان جایگزین پروپرانولول توصیه می‌شوند که دارای عوارض کمتر و شناخته شده در دوران بارداری باشند. اما پروپرانولول در شیردهی در صورت سلامت جنین منع خاصی ندارد، چون به مقدار کمی وارد شیر مادر میشود که تاکنون عارضه خاصی هم برای آن شناخته نشده است. پس می‌تواند برای درمان فشار خون در این دوران مصرف بشود. البته به بیمار توصیه میشود در صورت مشاهده علائمی مانند عدم اشتها یا خواب‌آلودگی غیر عادی در نوزاد با پزشک خود مشورت کند.
شرایط مناسب نگه داری دارو
پروپرانولول همانند اکثر داروها، باید در محیط‌های با دمای ۲۰ تا ۲۵ درجه و در شرایط که از گرما و رطوبت به دور هستند، نگه‌داری شوند، چون ممکن است این شرایط باعث فاسد شدن یا تغییر در ترکیب دارو شوند. هم‌چنین باید این دارو به دور از دسترس کودکان قرار بگیرد، چرا که مصرف بیش از حد از آن‌ها می‌تواند عوارض جدی در کودکان ایجاد کند.
سوالات رایج درمورد پروپرانولول
رابطه بین پروپرانولول و اضطراب هنوز به طور کامل مشخص نشده است، با این حال چیزی که قطعیت دارد این است که این دارو می‌تواند علائم مرتبط با این مشکل یعنی تپش قلب و لرزش را کمتر کند، پس احتمالا به صورت غیر مستقیم به کنترل استرس کمک می‌کند.
رقیق شدن خون معمولا ناشی از تاثیر داروهای ضد انعقاد خون است. پروپرانولول بیشتر بر گیرنده‌های بتا و کاهش ضربان قلب تاثیر می‌گذارد و از این‌رو ارتباطی با رقیق کردن خون ندارد.
گروهی از داروهای موثر بر فشار خون مانند پروپرانولول، می‌توانند با تاثیر بر هورمون‌ها، چرخه قاعدگی را تغییر دهند. البته این یک تغییر شایع نیست و بسته به شرایط شدت آن هم در افراد مختلف متفاوت است، پس بهتر است در صورت ایجاد تغییرات زیاد، با پزشک خود مشورت کنید.
قرص پروپرانولول ۵ و انواع دیگر آن، دارای ترکیبات اعتیادآور نمی‌باشند، با این حال چون در کاهش علائم استرس نقش دارند، می‌توانند نوعی وابستگی ایجاد کرده و به عادت تبدیل بشوند. در سایر موارد مصرف این دارو، شواهدی از وابستگی دیده نمی‌شود.
از عوارض جانبی مصرف پروپرانولول، ایجاد خستگی، کاهش انرژی و یا خواب آلودگی است که بیشتر در زمان تجویز دوزهای بالا دیده میشود و ممکن است با گذشن زمان، کم‌رنگ‌تر شود.
در گروهی از بیماران در ماه‌های اول مصرف پروپرانولول، افزایش وزن مشاهده میشود که عارضه شایع این دارو نیست و شواهد علمی کافی هم برای تایید آن وجود ندارد. البته برخی از متخصصان معنقد هستند این مشکل می‌تواند ناشی از خستگی یا تغییر در متابولیسم بدن باشد. بهتر است در صورت افزایش وزن با پزشک خود در مورد ادامه و یا تغییر دوز دارو مشورت کنید.
تیم تحریریه ایزی مد
از پزشکان و متخصصین حوزه سلامت، مترجمان و نویسندگان با تجربه حوزه پزشکی تشکیل شده است تا با تولید محتوای مناسب و به روز پزشکی مبتنی بر منابع علمی معتبر یاری رسان عموم مردم ایران و سلامتجویان باشد.
