تایید شده توسط پزشکان متخصص ایزی مد
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام با پزشکان ایزی مد مشورت کنید
اگر دارای بی‌خوابی و یا مشکلات مربوط به خواب هستید، احتمالا حداقل یک بار نام قرص ملاتونین را شنیده‌اید. این دارو یکی از ده‌ها درمانی است که برای بهبود کیفیت خواب، توصیه می‌شود. این طبیعی است که قبل از شروع مصرف دارو، پرسش‌های مختلفی برایتان مطرح شود. بهترین زمان مصرف قرص ملاتونین کی است؟ دارو باید چه مدت و با چه دوزی مصرف شود؟ آیا استفاده طولانی مدت از ملاتونین، عوارض جدی ایجاد خواهد کرد؟ آگاهی از پاسخ این پرسش‌ها، به انتخاب آگاهانه داروی مناسب، کمک خواهد کرد. بهتر است در ادامه مطلب همراه ما باشید تا بیشتر با یکی از مکمل‌های پیشنهاد شده برای درمان بی‌خوابی آشنا شوید.
قرص ملاتونین چیست؟
هورمون‌ها، نقش مهمی در بدن دارند و می‌توانند تقریبا در تمامی فعالیت‌های بدن از جمله خواب، تاثیر داشته باشند. ملاتونین از هورمون‌های موثر در چرخه خواب و بیداری است که می‌تواند به داشتن خوابی راحت و باکیفیت کمک کند. قرص ملاتونین، نسخه مصنوعی این هورمون است که می‌تواند اثرات مشابه آن را در بدن بیمار، القا کند. معمولا دارو به فاصله ۱ تا ۲ ساعت پس از مصرف، اثر کرده و باعث ایجاد حالت خواب‌آلودگی، مشابه آن چیزی که به صورت طبیعی در بدن رخ می‌دهد، می‌شود. این دارو بسته به مشکل بیماران، در دوز و زمان‌های مختلفی تجویز می‌شود.
باید در نظر داشته باشید که لزوما همه انواع بی‌خوابی با داروی ملاتونین درمان نمی‌شوند. در صورت صلاحدید پزشک، ممکن است بسته به شدت اختلال، دارو برای ۱ تا ۴ هفته و یا حداکثر تا ۱۳ هفته ادامه پیدا کند. یکی از نکات مهم در مورد این دارو این است که همه بیماران پاسخ خوبی به مکمل ملاتونین نمی‌دهند. از این‌رو اگر قرص در هفته‌های اول جواب نداد، گزینه‌های دیگری برای درمان مطرح می‌شوند. هدف از تجویز این دارو، کمک به تنظیم چرخه طبیعی خواب و بیداری است که به هر دلیلی مختل شده است. از این‌رو بیشتر به افرادی پیشنهاد می‌شود که دارای مشکلاتی همچون شیفت شب، مسافرت به کشورهای مختلف و یا شرایطی هستند که ریسک به هم ریختن چرخه طبیعی خواب را دارند.
موارد مصرف قرص ملاتونین چیست؟
قرص ملاتونین، یکی از شناخته شده‌ترین داروها برای کمک به بیمارانی است که درگیر مشکلات مختلف مربوط به خواب هستند. این دارو می‌تواند به آن‌ها کمک کند که زودتر به خواب بروند یا اینکه تمایل بیشتری برای آن داشته باشند. هم‌چنین در تعدادی از نابینایانی که ریتم شبانه‌روزی مربوط به خواب مختل شده، این دارو می‌تواند کمک‌کننده باشد. اما درمان خواب و تعدادی از اختلالات مربوط به آن، تنها موارد مصرف ملاتونین نیستند.
تاکنون، موارد مصرف مختلفی برای این دارو نسبتا کم‌خطر شناخته شده که البته برای تایید برخی از آن‌ها، به شواهد بیشتری نیاز است. برای مثال ممکن است ملاتونین برای افسردگی یا اضطراب و بی‌خوابی ناشی از آن مفید باشد، اما معمولا به عنوان درمان اصلی و اولیه برای آن استفاده نمی‌شود. در شرایطی پزشک ممکن است با توجه به وضعیت بیمار در کنار داروهای ضد‌افسردگی، ملاتونین را هم تجویز کند. بی‌خوابی، می‌تواند عارضه جانبی درمان با برخی از داروها باشد. برای مثال داروهای مسدودکننده بتا تجویز شده برای بیماران مبتلا به فشار خون، می‌تواند باعث ایجاد این مشکل شود. در این شرایط ملاتونین قبل از خواب برای درمان علائم تجویز می‌شود
بررسی‌ها نشان داده‌اند که ممکن است مصرف دوز بالای این قرص همزمان با شیمی درمانی، بازدهی درمان را بیشتر کند و باعث کاهش اندازه تومور شود. این موضوع می‌تواند میزان بقا در بیماران را به طرز قابل ملاحظه‌ای، بیشتر کند.
علاوه بر این، احتمال داده می‌شود که مصرف ملاتونین در جراحی کودکان، باعث کاهش گیجی یا بی‌قراری پس از عمل شود. همان‌طور که اشاره شد، ملاتونین، به غیر از خواب دارای تاثیرات مثبت دیگری در بیماری‌های مختلف است. البته برای اثبات این تاثیر، نیاز به تحقیقات بیشتر است.
تاثیر ملاتونین بر خواب چگونه است؟
خواب و بیداری همانند همه فعالیت‌های بدن، بر اساس یک چرخه منظم ایجاد می‌شوند. در گروهی از افراد، این ریتم از حالت طبیعی خود خارج شده و به همین‌دلیل اختلالات مربوط به خواب خود را نشان می‌دهند. معمولا هورمون ملاتونین در پاسخ به تاریکی و به هنگام غروب خورشید ترشح می‌شود. مقدار این هورمون، با تاریکی هوا بیشتر شده تا تقریبا به فاصله هفت سال از غروب، به بیشترین مقدار خود می‌رسد. این زمان دقیقا همان موقعی است که فرد دچار احساس خواب‌آلودگی شده و نیاز به خواب پیدا می‌کند.
برعکس در طول روز، مقدار هورمون کاهش پیدا می‌کند و به همین دلیل است که ملاتونین برای خواب ضروری شمرده می‌شود. منشأ مشکل بی‌خوابی در گروهی از بیماران، همین اختلال در ترشح هورمون و چرخه خواب و بیداری است. به همین منظور، مکمل‌های ملاتونین برای القا تاثیر آن در بدن ایجاد شده است که سیگنال‌های مربوط به خواب را تقویت می‌کند. بهترین زمان مصرف قرص ملاتونین، کمی قبل از به خواب رفتن است تا پس از مدتی، مقدار آن به حداکثر برسد و مشکل بی‌خوابی را رفع کند.
این دارو بیشتر برای افرادی مناسب است که بی‌خواب هستند یا اینکه در شروع خواب مشکل دارند. ملاتونین بر کیفیت استراحت تاثیری ندارد و به همین دلیل نمی‌تواند برای افرادی که در طول خواب، به دفعات بیدار می‌شوند، مناسب باشد.
انواع قرص ملاتونین
قرص ملاتونین، یکی از درمان‌های نسبتا کم‌خطر برای درمان بی‌خوابی است که بسته به مشکل بیماران مختلف، تجویز می‌شود. این دارو می‌تواند به شکل‌های قرص جویدنی، زیر‌زبانی و کپسول عرضه شود. از انواع دیگر این دارو، قطره و اسپری است که تقریبا با همان کارایی اما به شکلی متفاوت، تولید می‌شوند. ملاتونین علاوه بر شکل مصرف، دارای دوزهای متفاوتی هم است که پزشکان با در نظر گرفتن شدت و میزان مشکل بیمار، آن‌ها را در صورت صلاحدید تجویز می‌کنند. قرص‌های ۰.۵، ۱، ۳، ۵ و ۱۰ میلی گرم از دوزهای در دسترس این دارو هستند.
احتمالا در داروخانهها، موارد گفته شده را با برندهای متفاوت داخلی یا خارجی مشاهده کرده‌اید و در مورد انتخاب آن‌ها مردد شده‌اید. بیشتر مردم بر این باورند که خرید ملاتونین خارجی بهتر است، چون کارآیی بالاتری دارد و معمولا عوارض کمتری ایجاد می‌کند. اما این تصور اشتباه بوده و عوامل دیگری در کارایی و یا اثربخشی قرص تاثیر خواهند گذاشت. با این وجود فرق ملاتونین خارجی و داخلی در چیست؟
به احتمال زیاد ترکیب و فرمول ساخت این داروها، یکسان نیست و همین، می‌تواند تفاوت‌های کمی در اثربخشی و یا عوارض جانبی ایجاد کند. در این میان نباید این نکته را هم فراموش کرد که بدن همه بیماران به یک دارو، پاسخ یکسانی نمی‌دهد. در گروهی از بیماران، ممکن است برندهای ایرانی، اثربخشی بهتری داشته باشند، در حالی که در گروهی دیگر، پاسخ به برندهای خارجی بهتر باشد. معمولا پزشکان بر اساس تجربه خود در درمان بیماران مختلف، بهترین گزینه موجود را تجویز می‌کنند. در این میان باید میزان در دسترس بودن دارو هم در نظر گرفته شود.
نحوه مصرف ملاتونین چگونه است؟
بسیاری از بیماران سوالاتی در مورد بهترین زمان مصرف قرص ملاتونین و شیوه انجام این کار دارند. این موارد مطمئنا در تأثیرگذاری و یا بروز برخی از عوارض تاثیر می‌گذارند، به همین دلیل مهم هستند.
قبل از شروع مصرف، بهتر است تاریخ و اطلاعات بروشور موجود در بسته دارو را مطالعه کنید. اگر از قبل، این قرص را در منزل داشتید، حتما بار دیگر به تاریخ تولید و انقضای روی آن توجه کنید. اگر زمان زیادی از باز شدن بسته دارو گذشته و در شرایط مناسب نگه‌داری نشده، بهتر است آن را مصرف نکنید.
حتما داروی ملاتونین را طبق دستور پزشک مصرف کنید. در موارد عدم اثربخشی کافی دارو یا ایجاد عوارض جانبی، حتما با پزشک خود مشورت کنید و از قطع یکباره یا افزایش دوز دارو به صورت خودسرانه، خودداری کنید.
ملاتونین برای خواب و تنظیم چرخه آن تجویز می‌شود. از آن جایی که این دارو معمولا پس از ۱ تا ۲ ساعت از مصرف اثر خود را نشان می‌دهد، بهتر است در این فاصله به زمان خواب مصرف شود. برای بیشتر بیماران، ۱ الی ۲ ساعت قبل خواب، بهترین زمان برای مصرف قرص است. اما در این مورد هم نظر پزشک ارجح است و به همین دلیل اگر توصیه پزشک به شما چیزی دیگری است، بهتر است به همان شکل مصرف کنید.
بسته به شکل دارو، ممکن است نیاز به جویدن، بلعیدن دارو یا حل کردن آن در دهان قبل از بلع داشته باشید. باید در این مورد به بروشور روی جلد دارو توجه کنید.
مکمل ملاتونین معمولا به همراه میان وعده و یا پس از غذا مصرف می‌شود، از این‌رو بهتر است کمی بین غذا و استفاده از دارو فاصله بیافتد.
باید توجه داشته باشید که به محض منظم شدن چرخه خواب، نباید به فکر قطع دارو بیافتید. مصرف نامنظم و قطع‌های مکرر دارو در طول دوره درمان، می‌تواند اثربخشی و کارایی آن را کم کند.
پس باید طبق دستور تجویز شده، درمان را پیش ببرید و در انتهای درمان مجددا به متخصص خود مراجعه کنید تا در صورت نیاز درمان ادامه پیدا کرده یا اینکه قطع شود.
عوارض جانبی ملاتونین چیست؟
تقریبا هیچ دارویی، به صورت صد در صد ایمن نیست و همه آن‌ها باعث ایجاد عوارض جانبی مختلف در گروهی از بیماران می‌شوند. این ویژگی نمی‌تواند مانعی برای درمان و تجویز دارو باشد، چون اولا میزان بروز عوارض تعدادی از داروها، زیاد نیست و ثانیا برخی از عوارض ایجاد شده در همان گروه از بیماران هم جدی نیستند یا اینکه به مرور برطرف می‌شوند. بسیار مهم است که متخصصان، با مشکلات ایجاد شده آشنا باشند و این نکات را به بیماران گوشزد کنند.
هنوز به صورت کامل، تمامی عوارض جانبی قرص ملاتونین شناخته نشده است. این دارو، احتمالا برای استفاده در کوتاه مدت ایمن خواهد بود و عوارض قابل توجهی ایجاد نخواهد کرد. اما با این حال، امکان مشاهده تعدادی از عوارض در گروهی از بیماران وجود دارد که بسته به میزان بروز و یا شدت، تقسیم بندی می‌شوند.
برای گروهی از بیماران خصوصا افرادی دارای رژیم، این پرسش مهم وجود دارد که آیا ملاتونین باعث چاقی می‌شود؟ معمولا این دارو تاثیر مستقیمی بر وزن ندارد، به همین دلیل نباید نگران آن بود. عوارض دیگری که بسته به شرایط ممکن است ایجاد شوند شامل موارد زیر می‌شوند:
- سر درد
- سرگیجه
- حالت تهوع
- تغییرات خلقی مانند افکار خودکشی، تحریک‌پذیری، توهم، افسردگی
خواب‌آلودگی
موارد منع مصرف ملاتونین
لزوما همه بیماران نمی‌توانند از داروی ملاتونین برای خواب و تنظیم آن کمک بگیرند. در گروهی از بیماران، بسته به شرایط و وضعیت بدنی آن‌ها، استفاده از این قرص ممنوع است. همانند تمامی داروها، سابقه حساسیت و واکنش‌های آلرژیک در گذشته می‌تواند یکی از مهم‌ترین موارد منع مصرف ملاتونین باشد. این موضوع نشان می‌دهد که بدن بیمار نسبت به ترکیبات موجود در دارو حساس بوده و نمی‌تواند آن را تحمل کند. علائمی همانند تب، خارش، ورم و التهاب صورت و بدن، تنگی نفس و ضایعات پوستی به فاصله چندین ساعت پس از مصرف ملاتونین، حساسیت و عدم تحمل را نشان می‌دهند.
دوران بارداری یا شیردهی، یکی دیگر از موارد منع مصرف دارو است که البته به صورت مطلق نبوده و می‌تواند بسته به نظر پزشک تغییر پیدا کند. تاثیرات و عوارض جانبی داروها در این دوران، دیگر فقط مختص به بیمار نیست و جنین یا نوزاد هم می‌توانند در معرض این عوارض قرار بگیرند. داروها بسته به عوارضی که در جنین ایجاد می‌کنند، به چندین دسته مختلف، تقسیم می‌شوند. قرص ملاتونین از جمله داروهایی است که هنوز تاثیر مصرف آن در دوران بارداری مشخص نشده است. به همین دلیل ترجیح داده می‌شود که برای درمان مشکل خواب در این دوران، به سراغ گزینه‌های دیگر و با اثر شناخته شده رفت.
ملاتونین برای بی‌خوابی در کودکان هم مناسب نیست و معمولا با احتیاط زیادی تجویز می‌شود. فارغ از همه این موارد، گروهی از مشکلات و بیماری‌های مختلف هم می‌توانند برای افراد مختلف، منع مصرف ایجاد کنند. این شرایط شامل موارد زیر می‌شود:
- تشنج
- اختلالاتی که ریسک خون‌ریزی را بیشتر می‌کنند
- مشکلات کبدی یا کلیوی
- فشار خون بالا
بیماری‌هایی مانند لوپوس که در آن سیستم ایمنی به صورت اشتباه به سلول‌های خودی حمله می‌کند
تداخلات دارویی ملاتونین
داروهای مختلف، می‌توانند بر یکدیگر تاثیر گذاشته و کارایی یا عوارض جانبی همدیگر را تغییر بدهند. بی‌خوابی، مشکلی است که تقریبا هر سنی را درگیر می‌کند، اما بیشتر در سنین بالا دیده می‌شود. در این رده سنی، احتمالا بیماران درگیر مشکلات و بیماری‌های دیگری هم هستند که داروهای مصرفی برای آن‌ها، می‌تواند با ملاتونین تداخل ایجاد کند. باید حتما قبل از هر درمانی، به این تداخل‌ها توجه کرد، چون در غیر این صورت یا درمان نتیجه‌بخش نمی‌شود یا اینکه بیمار با عوارض مختلفی درگیر می‌شود.
بهتر است از مصرف الکل با قرص ملاتونین خودداری شود، چون این دو می‌توانند خواب را عمیق‌تر کنند و باعث تشدید گیجی و خواب‌آلودگی بشوند. هم‌چنین مصرف هرگونه نوشیدنی‌های دارای کافئین باید محدود شود، چون کافئین اثربخشی دارو را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. نباید برای درمان مشکل بی‌خوابی، به سراغ تجویز همزمان چندین دارو به همراه ملاتونین رفت. این کار می‌تواند بیمار را به طور فزاینده‌ای، خواب‌آلود و خسته کرده و با مشکلات دیگری درگیر کند.
همان‌طور که اشاره شد، بسته به شرایط، ممکن است برای بیمار، مصرف ملاتونین قبل از خواب تجویز شود. در صورت عدم پاسخ مناسب، داروی دیگری توصیه می شود.
استفاده از داروهای ضد‌افسردگی مانند فلووکسامین و آمی تریپتیلین با این دارو، می‌تواند مشابه داروهای درمان بی‌خوابی عمل کرده و تاثیر آرام بخش بودن ملاتونین را بیشتر کند. از این‌رو باید به فکر تنظیم دوز و تجویز داروی مناسب برای بیمار در صورت وجود سایر بیماری‌های روان، بود.
از دیگر تداخلات داروی ملاتونین، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛
- هپارین یا وارفارین
- داروهای ضد فشار خون
- داروهای مهارکننده سیستم ایمنی مانند آزاتیوپرین
- دیفن هیدرامین یا سایر داروهای آنتی هیستامینی
- مسکن‌ها و داروهای ضد درد
مصرف بیش از حد و اوردوز ملاتونین چگونه است؟
بهترین دوز ملاتونین، تنها توسط پزشک و پس از بررسی در مورد شرایط بیمار، مشخص می‌شود. اما تعدادی از بیماران به صورت سرخود، به دنبال تجویز و استفاده از دارو می‌روند که این موضوع می‌تواند خطرناک باشد. گاهی بیمار به دلیل عدم اثربخشی مناسب، دوز دارو را افزایش می‌دهند. مصرف بیش از حد می‌تواند دلیل دیگری مانند خودکشی و یا آسیب به خود هم داشته باشد.
عوارض ایجاد شده از این موضوع، تا حد زیادی به تعداد قرصی که بیمار مصرف کرده، وابسته است. عمدتا در مواردی که مصرف بیش از حد به اندازه یک یا دو قرص است، عوارض جدی و خطرناکی ایجاد نمی‌شود.
البته این شرایط هم همیشگی نبوده و به وضعیت سلامتی بیمار بستگی دارد. به همین دلیل نباید مصرف یک یا تعدادی بیشتری قرص را در طول روز بی‌خطر دانست. اما در مواردی که بیمار با هدف آسیب به خود، به یکباره مقدار زیادی ملاتونین قبل از خواب مصرف می‌کند، عوارض مهمی ایجاد می‌شود. واکنش بیماران نسبت به این افزایش دوز، یکسان نیست. این تفاوت به دلیل یکسان نبودن وضعیت سلامتی و شرایط بدنی آن‌ها است.
با مصرف بیش از حد ملاتونین، ریتم شبانه روزی در بدن بیمار به هم می‌ریزد که پیامد آن می‌تواند مشکل و اختلال در خواب هم باشد. در حقیقت مصرف بیش از حد این قرص، اثر معکوس خواهد داشت.
در تعدادی از بیماران، احساس خستگی شدید و خواب‌آلودگی در طول روز تشدید می‌شود که همین ویژگی در به هم ریختن نظم ریتم شبانه تاثیر دارد. عوارض دیگر، بسته به تعداد قرص مصرف شده شامل موارد زیر می شود:
- علائم گوارشی مانند اسهال یا حالت تهوع
- سرگیجه یا سردرد
- افزایش احساس خواب‌آلودگی یا گیجی
- اضطراب و تشدید تحریک‌پذیری
کاهش سطح هوشیاری
قرص خواب‌آور ملاتونین گیاهی است؟
قرص ملاتونین معمولا فرم مصنوعی تولید شده از این هورمون در بدن هستند که می‌توانند همان اثرات را القا کند. اما انواعی از این دارو به صورت مکمل و ترکیب با تعدادی از گیاهان دارویی موثر بر بی‌خوابی مانند بابونه یا اسطوخودوس هم تولید می‌شود. پس می‌توان نمونه‌های متفاوتی از آن مانند مکمل‌های گیاهی را هم در داروخانهها مشاهده کرد. گروهی از مردم معتقد هستند که بهترین ملاتونین برای خواب، مکمل‌های گیاهی این محصول هستند که دیگر عوارض جانبی داروهای مصنوعی را هم ندارند.
اما این تصور غلط است، چون همه بیماران پاسخ یکسانی به فرم‌های متفاوت این دارو نمی‌دهند و از این‌رو نمی‌توان برای همه بیماران، مکمل‌های گیاهی را بهتر دانست. به صورت کلی، ملاتونین، دارویی کم‌عارضه است که نگرانی کمی در مورد عوارض جانبی آن وجود دارد. ضمنا داروهایی که تحت عنوان داروهای گیاهی به بازار عرضه می‌شوند هم خود دارای مواد شیمیایی مختلفی هستند و از این‌رو این تصور کاملا اشتباه است.
بازهم لازم است تاکید کنیم که نظر پزشک، مهم‌تر از باورهای رایج و بعضا اشتباه در جامعه است و به همین دلیل باید تنها به فکر مصرف قرصی باشید که توسط یک متخصص به شما پیشنهاد شده باشد.
پاسخ به سوالات رایج در مورد قرص ملاتونین
مکمل ملاتونین می‌تواند در کاهش اندازه تومور، کاهش گیجی و بی‌قراری کودکان پس از عمل، کنترل فشار خون یا میگرن تاثیر داشته باشد که البته هنوز برخی از این تاثیرات به صورت قطعی، ثابت نشده‌اند.
معمولا مصرف بیش از حد ملاتونین، بسته به مقدار مصرف می‌تواند عوارضی مانند افزایش احساس خواب‌آلودگی و گیجی، حالت تهوع، اسهال، تحریک‌پذیری، اضطراب و در موارد شدید، کاهش سطح هوشیاری یا سایر علائم تهدید کننده حیات ایجاد کند.
ملاتونین برخلاف بسیاری از داروهای خواب‌آور، اعتیارآور نیست و به همین دلیل انتظار نمی‌رود که بیمار در استفاده کوتاه مدت، شواهدی از وابستگی را نشان بدهد.
ملاتونین در شیر مادر ترشح می‌شود و به همین دلیل تاحد امکان بهتر است در دوران شیردهی به سراغ درمان‌های دیگری برای مشکل بی‌خوابی رفت. در این زمینه بهتر است با پزشک خود در مورد ادامه درمان یا قطع دارو مشورت کنید.
تحقیقات صورت گرفته هنوز به طور دقیق تاثیر استفاده از مکمل ملاتونین در بارداری را بر جنین مشخص نکرده‌اند، به همین دلیل بدون صلاحدید پزشک، مصرف آن توصیه نمی‌شود.
تیم تحریریه ایزی مد
از پزشکان و متخصصین حوزه سلامت، مترجمان و نویسندگان با تجربه حوزه پزشکی تشکیل شده است تا با تولید محتوای مناسب و به روز پزشکی مبتنی بر منابع علمی معتبر یاری رسان عموم مردم ایران و سلامتجویان باشد.
