تایید شده توسط پزشکان متخصص ایزی مد
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام با پزشکان ایزی مد مشورت کنید
تشخیص ام اس با آزمایش خون به همراه معاینه فیزیکی، سابقه بیماری‌های قبلی در خود بیمار یا خانواده و تصویربرداری صورت می‌گیرد. بسیار مهم است که بیماری در مراحل اولیه و در زمان صحیح شناخته بشود، چون ام اس می‌تواند علائم و عوارضی ایجاد کند که زندگی بیمار را تغییر می‌دهد. از آن‌جایی که علائم اولیه بیماری ام اس با بسیاری از بیماری‌های دیگر مشترک است، متخصصان از روش‌های مختلفی برای رد سایر علل و تایید این بیماری استفاده می‌کنند. حال سوال اصلی این است که این روش‌های تشخیصی چه هستند و چگونه به تایید بیماری کمک می‌کنند؟ اهمیت هر کدام در چیست؟ با ما در ادامه همراه باشید تا بیشتر با ام اس و نحوه تشخیص آن آشنا شوید.
تشخیص بیماری ام اس چگونه است؟
ام اس بیماری است که بر سیستم اعصاب مرکزی تاثیر می‌گذارد و به همین دلیل، می‌تواند عوارض گسترده و در مواردی نگران‌گننده ایجاد کند. در این بیماری، دستگاه ایمنی به اشتباه به غلاف و پوشش محافظ سلول‌های عصبی حمله می‌کند و به آن‌ها آسیب می‌زند. این غلاف‌ها علاوه بر نقش محافظتی، در سرعت بخشیدن به انتقال پیام هم نقش دارند. از این‌رو به دنبال این آسیب، انتقال پیام‌های عصبی مختل می‌شود که بسته به محل آسیب، عوارض مختلفی ایجاد می‌شود.
همین ویژگی می‌تواند شناسایی بیماری را سخت کند، خصوصا در شرایطی که تست قطعی برای تشخیص آن وجود ندارد. تشخیص ام اس با آزمایش خون و یا تکنیک‌های دیگر به تنهایی امکان‌پذیر نیست و معمولا یک فرآیند جامع که در برگیرنده علائم، آزمایش‌های مختلف و موارد مشکوک در معاینه فیزیکی است، استفاده می‌شود. در کنار این علائم، سابقه بیماری‌های مختلف در خود فرد یا خانواده و به طور کلی سابقه پزشکی بیمار هم می‌توانند برای تشخیص نیاز باشند. متخصصان عموما سعی می‌کنند با انجام تست‌های مختلف، سایر علل محتمل را رد کنند. اما این آزمایش‌ها چه هستند؟
آزمایش خون
آزمایش خون به تنهایی نمی‌تواند تشخیص بیماری ام اس را تایید کند، چون هنوز عامل مشخصی که بتواند تشخیص را قطعی کند، شناخته نشده است. هدف از انجام آزمایش خون، رد سایر بیماری‌هایی است که می‌توانند علائمی مشابه ام اس را ایجاد کنند. بنابراین تشخیص بیماری ام اس از طریق آزمایش خون به تنهایی ممکن نیست و این روش می‌تواند مکمل و شروعی برای نزدیک شدن به تشخیص قطعی باشد.
تصویربرداری با MRI
با استفاده از MRI تلاش می‌شود تا ضایعات مربوط به بیماری ام اس در مغز یا در نخاع گردن و سینه شناسایی شوند. هم‌چنین، بررسی ضایعات با این روش، به شناسایی اینکه بیماری در چه مرحله‌ای قرار دارد هم کمک می‌کند. تصویربرداری با MRI بیماری را در صورت وجود علائم تایید می‌کند.
معاینه عصبی
آسیب به پوشش اعصاب می‌تواند علائمی مانند کاهش بینایی، حرکات چشم، تکلم، تعادل، توان دست و پا و سایر مواردی که با اعصاب مرتبط است، را ایجاد کند. علائم بیماری ام اس مانند اختلالات بینایی می‌تواند هشدارهای اولیه برای معاینه فیزیکی و بررسی درگیری‌های احتمالی در اعصاب را ایجاد کند.
بررسی مایع نخاعی
در روشی به نام پونکسیون کمری(LP) ، با قرار دادن سوزن در ناحیه پایین کمر تلاش می‌شود تا بخشی از مایع نخاعی برای بررسی بیشتر، برداشته بشود. بررسی ترکیب این مایع می‌تواند به رد سایر علل مانند بیماری‌های عفونی که با تغییر در مایع نخاعی همراه هستند، کمک کند. البته طبیعی بودن ترکیب مایع نخاعی نمی‌تواند به طور قطعی تشخیص بیماری را رد کند، چون در گروهی از بیماران ام اس، تغییر ترکیب با عامل غیر طبیعی دیگر در مایع نخاعی یافت نمی‌شود.
تست‌های پتانسیل برانگیخته(نوار)
در این روش با استفاده از محرک‌های بصری یا الکتریکی، سرعت پاسخ مغز به محرک‌های خارجی بررسی می‌شود. در صورت وجود اختلال در مسیرهای عصبی به دنبال آسیب، سرعت پاسخ بیمار تغییر پیدا می‌کند و همین ویژگی می‌تواند به تشخیص بیماری ام اس کمک کند.روش‌های گفته شده به همراه علائم اولیه بیماری ام اس و یافته‌های معاینه، می‌توانند تشخیص بیماری را قطعی کنند.
چه زمانی باید به بیماری ام اس مشکوک شد؟
علامت‌های بیماری ام اس، اولین نشانه‌هایی هستند که می‌توانند ما را نسبت به وجود آن مشکوک کنند. البته این علائم چندان هم برای ام اس اختصاص نیستند و به همین دلیل عموما ابتدا سایر علل رد می‌شوند. اما سوال اصلی این است که بیماری در شروع با چه نشانه‌هایی خود را بروز می‌دهد؟
قبل از هر چیز باید بدانیم که ام اس در همه افراد چهره یکسانی ندارد و در حالی که در برخی تنها دارای علائم خفیف است، در برخی می‌تواند شدید باشد. پس با طیفی از بیماران با علائم و نشانه‌های مختلف طرف هستیم که همین موضوع می‌تواند گاهی باعث عدم تشخیص به موقع بشود. در ادامه تعدادی از مهم‌ترین علائم اولیه بیماری ام اس را بررسی می‌کنیم.
احساس خستگی
معمولا احساس خستگی در بیماری ام اس شدید‌تر از چیزی است که در اغلب بیماری‌ها دیده می‌شود و جزو رایج‌ترین علائم این بیماری است که بیمار را با چالش مواجه می‌کند. این احساس به مرور بدتر شده و به جایی می‌رسد که بیمار حتی احساس می‌کند که توان لازم برای انجام فعالیت‌های روتین و ساده روزمره را هم ندارد. عموما بیماران در شب‌ها، بعد از ورزش یا در روزهای گرم این احساس را بیشتر تجربه می‌کنند. خستگی هر چند که در بسیاری از بیماری‌ها وجود دارد، اما میزان و شدت آن در بیشتر موارد به اندازه ام اس نیست که همین موضوع می‌تواند به تشخیص از سایر علل کمک کند.
اختلالات بینایی
معمولا چیزی نزدیک به ۲۵ درصد بیماران، با اختلال بینایی به عنوان اولین نشانه در شروع بیماری مواجه می‌شوند. این اختلال در افراد مختلف به شکل‌های کور رنگی، احساس درد در چشم، از دست رفتن بینایی به صورت موقت که ممکن است حتی چندین هفته ادامه پیدا کند، حرکات غیر ارادی چشم و دوبینی خود را نشان می‌دهد.
تغییرات حسی
به دنبال درگیر شدن اعصاب، ممکن است با بی‌حسی یا احساس سوزن سوزن شدن در پاها، دست یا تنه مواجه بشوید. تغییرات حسی گفته شده جزو شایع‌ترین علائم اولیه بیماری ام اس هستند که می‌توانند شک پزشک را به سمت درگیری اعصاب ببرد.
احساس درد
شاید یکی از آزار‌دهنده‌ترین نشانه‌های بیماری ام اس، احساس درد باشد که ناشی از درگیر شدن اعصاب است. این بیماری می‌تواند هم به صورت مستقیم باعث ایجاد درد در صورت و هم به صورت غیرمستقیم باعث ایجاد درد در گردن، کمر یا مفاصل بشود.
اختلالات جنسی
هم مردان و زنان مبتلا به ام اس، ممکن است به شکل‌های مختلفی درگیر مشکلات جنسی شوند. عموما این احساس به صورت کاهش میل جنسی بروز می‌کند. در مردان ممکن است اختلال در نعوذ و دیر انزالی یا حتی عدم انزال هم دیده شود. در خانم‌ها هم این مشکل به صورت کاهش ترشحات واژن و اشکال در رسیدن به ارگاسم دیده می‌شود.
مشکلات ادراری
مشکلات ادراری، جزو شایع‌ترین علائم بیماری ام اس است که به شکل‌های مختلفی بروز می‌کند. بیماران معمولا علائمی مانند تکرر، بی اختیاری، احساس تخلیه ناکامل، بیدار شدن از خواب در طول شب و عفونت‌های مختلف ادراری را تجربه می‌کنند. البته این علائم اختصاصی نبوده و به همین دلیل احتمالا در همان ابتدا تشخیص‌های دیگری برای آن‌ها مطرح شود.
ناتوانی در حرکت
ناتوانی در حرکت، جزو علائم اولیه بیماری ام اس است که می‌تواند ناشی از ضعف یا گرفتگی شدید در عضلات باشد. درگیری اعصاب می‌تواند خود را به صورت از دست رفتن تعادل در حین حرکت، لرزش و سرگیجه خود را نشان بدهد. البته معمولا این علامت با پیشرفت بیماری بروز می‌کند و در موارد کمی، بیمار با اختلال در حرکت و نشانه‌های گفته شده به پزشک مراجعه می‌کند.
برای تشخیص بیماری ام اس به چه دکتری مراجعه کنیم؟
همانطور که اشاره شد، علائم بیماری ام اس ممکن است با بسیاری از بیماری‌های دیگر مشترک باشد. پس احتمالا برای رد تشخیص‌های موجود، بیمار نیاز به معاینه توسط متخصص‌های مختلف داشته باشد. ضمنا خود بیماری ام اس هم با انجام آزمایش‌های متعدد تایید می‌شود که ممکن است زمان‌بر بشوند.
برای مثال در گروهی از بیماران، ممکن است اختلالات چشمی، اولین تظاهر مربوط به بیماری باشد. در این شرایط طبیعی است که فرد برای پیگیری به چشم پزشک مراجعه کند. از این‌رو همانطور که اشاره شد، بسته به علائم ممکن است بیمار به متخصصان مختلفی مراجعه کند. اما در نهایت، این متخصص مغز و اعصاب است که می‌تواند بهترین تشخیص را برای بیماری ام اس بگذارد. در ادامه با توجه به شرایط و علائمی که بیمار از آن شکایت دارد، امکان دارد نیاز به تخصص‌های دیگری مانند روان‌پزشک، تغذیه، فیزیوتراپیست و موارد دیگر هم باشد.
البته در برخی از موارد، شروع پیگیری با متخصص مغز و اعصاب نیست. در این بیماران، معاینه اولیه توسط پزشک عمومی صورت می‌گیرد که در صورت وجود نشانه‌های به نفع ام اس، بیمار به متخصص مربوطه ارجاع داده می‌شود.در میان گزینه‌هایی که برای انتخاب پزشک دارید، بهتر است به سراغ افرادی بروید که دانش و تجربه خوبی برای شناسایی ام اس دارند. با کلیک روی لینک زیر می توانید بهترین متخصصان مغز و اعصاب شهر خود نوبت بگیرید.
سایر روش‌های تشخیص بیماری ام اس
اصلی‌ترین روش‌هایی تشخیص بیماری ام اس در در بخش قبلی بررسی شد. اما همانطور که بررسی شد، ام اس بیماری پیچیده‌ای است که می‌تواند روش‌های تشخیصی دیگری هم داشته باشد. تشخیص بیماری ام اس با نوار مغز و مشاهده تغییرات در فعالیت الکتریکی مغز هم از روش‌های دیگری برای تایید بیماری است. البته این روش هم مانند روش‌های قبلی، به تنهایی برای تایید بیماری کافی نیست.
کاهش سرعت در انتقال پیام که ناشی از تخریب پوشش اعصاب است، افزایش فعالیت آلفا و در نقطه مقابل کاهش بتا می‌توانند از الگوهای قابل بررسی در نوار مغز افراد مبتلا به ام اس است. در مواردی که علائم به وضوح مشخص نیستند و یافته‌های دقیقی از تصویربرداری و تکنیک‌های دیگر وجود ندارد، می‌توان از نواز مغز استفاده کرد.
استاندارد طلایی برای تشخیص ام اس چیست؟
منظور از استاندارد طلایی برای تشخیص بیماری ام اس در زنان یا مردان، روش‌هایی هستند که می‌توانند تا حد زیادی به افتراق بیماری از سایر علل کمک کنند. اما بیماری ام اس به اندازه‌ای پیچیده است که معمولا یک آزمایش به خصوص نمی‌تواند برای تشخیص آن کافی باشد. امروزه روش‌های شناسایی این بیماری به صورت استاندارد پیشنهاد شده‌اند که در بخش‌های قبلی مورد بررسی قرار گرفتند. در این میان، تصویربرداری با MRI در کنار وجود علائم مرتبط، می‌توانند روش‌های دقیق و کم‌خطرتری برای این کار باشند. بهترین راه تشخیص بیماری ام اس با توجه به نظر متخصص انتخاب و انجام می‌شود.
اقدامات درمانی لازم بعد از تشخیص ام اس
ام اس بیماری پیشرونده است که می‌تواند با گذشت زمان بدتر شود. هنوز به طور دقیق مشخص نشده که چه عاملی باعث بروز پاسخ دستگاه ایمنی نسبت به پوشش سلول‌های عصبی می‌شود. به همین دلیل درمان‌های موجود بیشتر با هدف کاهش سرعت پیشرفت بیماری و یا تسکین علائم بیمار صورت می‌گیرند و نمی‌توانند به صورت قطعی مشکلات بیمار را برطرف کنند. درمان علامتی تا حد زیادی به بیمار و شکایت‌هایی که دارد، وابسته است. لزومی ندارد همه بیماران، خصوصا افرادی که دارای علائم خفیف هستند، درمان‌های علامتی دریافت کنند. پس از تشخیص بیماری ام اس با آزمایش خون، پزشکان بر اساس میزان پیشرفت بیماری و شکایت‌های اصلی در بیمار، راهکارهای مناسب را پیشنهاد می‌دهند.
عموما سه دسته دارو برای ۱. کند کردن پیشرفت بیماری ۲. تسکین حملات ام اس ۳. کنترل علائم برای بیماران تجویز می‌شوند. فارغ از درمان دارویی، تغییر سبک زندگی و درمان‌های جایگزین هم می‌توانند به عنوان مکمل شروع بشوند. محققان دریافته‌اند که کمبود ویتامین D و یا مواردی مانند بالا بودن دمای بودن، رژیم غذایی چرب و ناسالم، استرس و عدم تحرک کافی می‌توانند با افزایش شانس بروز یا عود بیماری مرتبط باشند. به همین دلیل بسته به شرایط ممکن است پزشک در کنار درمان‌های اصلی، به سراغ این موارد هم برود. اما درمان‌های اصلی شامل چه مواردی می‌شوند؟
داروها
داروهای بسیار مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارند. متخصصان پس از تشخیص بیماری ام اس با نوار مغز یا روش‌های دیگر، به سراغ دسته‌های مورد نیاز بیمار می‌روند. در حملات ام اس، کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزولون و تبادل پلاسما در نظر گرفته می‌شود. کورتیکواستروئیدها می‌توانند التهاب اعصاب را کاهش داده و علاوه بر این، تا حدی سیستم ایمنی را مهار کنند. در تبادل پلاسما یا همان پلاسمافرزیس، بخش مایع خون یعنی پلاسما که حاوی پروتئین‌ها، مواد معدنی یا زائد و آنتی بادی‌ها جدا شده و به جای آن پلاسما جدید جایگزین می‌شود.
این کار با هدف حذف آنتی‌بادی‌هایی است که توسط سیستم ایمنی برای تخریب غلاف سلول‌های عصبی ایجاد شده‌اند. دسته دیگری از داروها، اصلاح‌کننده بیماری هستند و سیر پیشرفت بیماری را کنترل می‌کنند. ۱. اینترفرون بتا ۲. گلاتیرامر استات ۳. فینگولیمود ۴. دی متیل فومارات ۵. دیروکسیمل فومارات ۶. تری فلونامید ۷. اوکرلیزومب و چندین داروی دیگری قرار می‌گیرند. این داروها عمدتا بر روی سیستم ایمنی اثر گذاشته و پاسخ نا‌به‌جای آن به سلول‌های عصبی خودی را کاهش می‌دهند.
اما همان طور که اشاره شد، علاوه بر این دسته داروها، گروهی دیگر هم با هدف بهبود علائم بیماری ام اس، تجویز می‌شوند. برای مثال در صورت وجود اختلالات ادراری، ممکن است اکسی بوتینین یا تولترودین تجویز شود. برای افسردگی، گزینه‌هایی مانند سرترالین، فلوکستین و دیگر داروهای ضد افسردگی در صورت نیاز تجویز می‌شوند. هم‌چنین ممکن است در مواردی که بیمار از گرفتگی عضلات شکایت دارد، شل کننده‌هایی مانند باکلوفن و تیزانیدین پیشنهاد بشود. این درمان‌ها ضروری نیستند و تنها در صورت شکایت بیمار و وجود علائم آزار‌دهنده، تجویز می‌شوند. از این‌رو بسته به شکایت‌های بیمار ممکن است گزینه‌های دیگری هم در نظر گرفته بشود.
درمان توانبخشی
پس تشخیص ام اس با آزمایش خون، ممکن است بیمار به دلایل درگیری اعصاب با اختلالاتی در تکلم، حرکت و تعادل خود مواجه بشوند. هدف از درمان‌های توانبخشی این است که بیمار بتواند تا حد ممکن فعالیت‌های روزمره خود را به صورت مستقل انجام بدهد و کیفیت زندگی بهتری داشته باشد. فیزیوتراپی، گفتار درمانی و کار درمانی از مواردی هستند که در این بخش برای بیماران در نظر گرفته می‌شود.
ام اس بیماری پیچیده با طیفی گسترده از علائم است که نیاز به روش‌های جامع برای کنترل دارد. این روش‌ها عموما قادر به درمان قطعی نیستند و بیشتر تلاش می‌کنند تا بیمار را به زندگی عادی گذشته خود بازگردانند. البته پیشرفت‌های اخیر و ظهور تکنیک‌های جدید درمانی، امید برای ریشه‌کنی و حذف ام اس را بیشتر کرده است.
سوالات رایج در مورد بیماری ام اس و تشخیص آن
در حالی که به صورت قطعی علت یا علل بروز ام اس مشخص نشده، اما حدس زده می‌شود که چندین عامل از جمله محیط و ژنتیک در بروز این بیماری نقش داشته باشند.
تشخیص ام اس با آزمایش خون به تنهایی امکان‌پذیر نیست و معمولا ترکیبی از آزمایش‌های مختلف از جمله آزمایش خون برای تایید تشخیص و رد سایر گزینه‌های احتمالی استفاده می‌شود.
معمولا آزمایشات مربوط به بیماری ام اس، تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند، البته این موضوع تا حد زیادی به نوع بیمه و شرایط در نظر گرفته شده در آن و پزشک تجویز کننده هم دارد. از این‌رو بهتر است برای اطمینان از بیمه طرف قرارداد خود هم این موضوع را استعلام بگیرید.
هر چند که در بروز بیماری ام اس، ژنتیک نقش مهمی دارد، اما عوامل محیطی هم می‌توانند نقش زیادی در ایجاد بیماری داشته باشند. اصلاح سبک زندگی مانند تامین ویتامین D مورد نیاز بدن، ترک مصرف سیگار، استفاده از رژیم غذایی سالم و ورزش می‌توانند در جلوگیری از ایجاد بیماری نقش داشته باشند.
تیم تحریریه ایزی مد
از پزشکان و متخصصین حوزه سلامت، مترجمان و نویسندگان با تجربه حوزه پزشکی تشکیل شده است تا با تولید محتوای مناسب و به روز پزشکی مبتنی بر منابع علمی معتبر یاری رسان عموم مردم ایران و سلامتجویان باشد.
راه‌های تشخیص ام اس (MS) چیست؟
