تایید شده توسط پزشکان متخصص ایزی مد
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام با پزشکان ایزی مد مشورت کنید
همه ما درباره قند خون شنیده‌ایم و فراتر از آن، دائما در حال مصرف قند هستیم. قند ماده‌ای مهم و ضروری است که نبود آن، عملا باعث از کار افتادن کل بدن انسان می‌شود. اما آن چه که مشکل‌ساز خواهد شد، وجود سطوح بالایی از آن در خون است که می‌تواند به‌ویژه روی مغز، اثرات مخربی بر جای بگذارد. اما چگونه؟
خب، پیش از پاسخ به این پرسش، لازم است که ابتدا با ماهیت قند خون، سیستم پاداش‌دهی مغز به قند، پروسه اثرگذاری آن و اثرات منفی قند روی مغز آشنا شویم که تمامی این موارد را ما در ادامه بررسی می‌کنیم. همچنین درباره قیاس میان تاثیر شکر و مواد مخدر بر مغز و راه‌های حفاظت از مغز، مطالبی مختصر اما مفید را بیان می‌کنیم. پس بدون اتلاف وقت، به سراغ این مباحث می‌رویم.
قند خون چیست؟
گلوکز (قند) عمدتاً از کربوهیدرات‌های موجود در غذا و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنید به دست می‌آید و منبع اصلی انرژی بدن شماست. خون، گلوکز را به تمام سلول‌های بدن می‌برد تا از آن برای کسب انرژی استفاده کنند. چندین فرآیند در بدن به حفظ گلوکز خون شما در محدوده‌ای سالم کمک می‌کنند. به عنوان مثال، وقتی گلوکز خون بالا می‌رود، به پانکراس سیگنال می‌دهد که انسولین ترشح کند. انسولین هورمونی است که به گلوکز کمک می‌کند تا به سلول‌های شما برسد تا برای ایجاد انرژی از آن استفاده شود.
پاسخ پاداش به قند چگونه است؟
در دنیای امروزی، هنوز هم مغز ما از نظر عملکردی بسیار شبیه مغز پیشینیان عمل می‌کند و مانند بسیاری از موجودات، به قند نیاز دارد. قند و مغز به هم مرتبط هستند، زیرا دوپامین مزولیمبیک، یک سیستم پاداش در مغز، زمانی که ما چیزهای شیرینی مانند آب نبات یا کیک می‌خوریم تحریک می‌شود. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی است که توسط نورون‌ها ترشح می‌شود و می‌تواند به عنوان یک سیگنال مثبت عمل کند.
هنگامی که سیستم پاداش فعال می‌شود، ما را تشویق می‌کند تا دوباره در رفتارهای خاصی شرکت کنیم. دوپامین ناشی از قند، شما را برای یافتن وعده‌های غذایی شیرین در محیط تشویق می‌کند. غذاهایی که سطح قند خون را افزایش می‌دهند، میل مغز را به قند و دوپامین ناشی از آن افزایش می‌دهند و این سیستم فیدبک مثبت، بیشتر و بیشتر ما را به سمت دریافت قند سوق می‌دهد.
پروسه تاثیر شکر بر مغز و بدن
با مفهوم قند خون و سیستم پاداش‌دهی مربوط به آن آشنا شدیم و وقت آن رسیده که در رابطه با تاثیر قند خون بر مغز و به‌طور کلی بر بدن، مطالبی را بیان کنیم. به علت اهمیتی که این پروسه دارد، توصیه می‌کنیم آنچه که در ادامه می‌آید را با دقت بررسی نمایید:
- تاثیر قند خون بر مغز
برای بررسی تاثیر قند روی مغز، باید گفت گلوکز به عنوان منبع اصلی انرژی برای سلول‌های مغز ما عمل می‌کند. غذایی که ما مصرف می‌کنیم به متابولیت‌هایی مانند گلوکز تجزیه می‌شود که توسط بدن برای سوخت‌رسانی به عملکردهای مختلف شناختی از جمله تفکر، حافظه و تصمیم‌گیری منتقل می‌شود. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که مقداری زیادی قند وارد بدن شود.
تحقیقات علوم اعصاب نشان می‌دهد که از طریق ترکیبی از واکنش‌های بیوشیمیایی و مسیرهای پیام‌رسانی پیچیده، این سطح بالا از قند در خون می‌تواند بر حافظه، خلق و خو و تمرکز تأثیر بگذارد و حتی منجر به التهاب در مغز شود. مصرف بیش از حد قند این قدرت را دارد که بر عملکرد شناختی ما تأثیر بگذارد، باعث ایجاد هوس و ولع شود و حتی در شروع شرایط عصبی نقش داشته باشد. به بیانی دیگر، مصرف زیاد قند و پیری مغز، بایکدیگر رابطه‌ای مستقیم دارند.
- تاثیر قند روی حافظه
التهاب مغز به دلیل رژیم غذایی با قند بالا می‌تواند منجر به مشکلات حافظه شود که تاثیر قند بر مغز را ثابت می‌کند. بر اساس تحقیقات منتشر شده در مجله Behavioral Brain Research که در سال 2016 انجام شد، زمانی که موش‌ها با رژیم‌های غذایی حاوی قند بالا تغذیه می‌شدند، در هیپوکامپ دچار التهاب شدند، اما زمانی که با رژیم غذایی معمولی تغذیه می‌شدند چنین اتفاقی رخ نداد.
نکته مثبت این است که آسیب التهابی قند ممکن است دائمی نباشد. مطالعه‌ای که در سال 2015 در مجله Nutrients منتشر شد، نشان داد که مصرف مکمل امگا 3 و کورکومین و کاهش مصرف قند می‌توانند در بهبود حافظه موثر باشد.
- تاثیر قند روی خلق و خو
ثابت شده است که سطح بالای قند خون تاثیر منفی بر خلق و خو دارد. یک مطالعه تصویربرداری مغزی نشان داد که در بزرگسالان جوان سالم، با افزایش سطح گلوکز خون، توانایی تفسیر احساسات مختل می‌شود. بر اساس تحقیقات، مصرف شکر پس از یک دوره طولانی، با افسردگی و سایر علائم ضعیف سلامت روان مرتبط بوده است. با گذشت زمان، سلامت روان درازمدت یک فرد ممکن است تحت تأثیر مصرف قند افزوده قرار گیرد، در حالی که کاهش مصرف قند افزوده می‌تواند باعث بهبود سلامت روان شود.
مقایسه تاثیر شکر و مواد مخدر بر سیستم پاداش مغز
یک بررسی منتشر شده در مجله British Journal of Sports Medicine ادعا کرده است که شکر تصفیه شده تأثیری مشابه مخدرهایی مانند کوکائین بر مغز دارد. در مطالعات انجام شده بر روی موش‌ها، مشخص شده است که شباهت‌های قابل توجهی بین خوردن شکر و اثرات مشابه این مخدر وجود دارد، اثراتی مانند پرخوری، ولع، گوشه‌گیری، وابستگی و تاثیر بر سیستم پاداش. دانشمندان ادعا می‌کنند که قند خون بالا، خلق و خو را تغییر می‌دهد و می‌تواند پاداش و لذت را به همراه داشته باشد، همان‌طور که موادی مانند کوکائین بر مغز تأثیر می‌گذارند.
تحقیقات بیشتر در مورد فعالیت مغز این نظریه را تقویت کرده است که پرخوری بر سیستم پاداش مغز ما تأثیر می‌گذارد و به نوبه خود، باعث بروز پرخوری بیشتری می‌شود. همچنین تصور می‌شود که فرآیند مشابهی مسئول ایجاد اعتیاد باشد. با گذشت زمان، مقدار بیشتری از مخدر برای رسیدن به همان سطح از لذت مورد نیاز است. در مطالعات، نشان داده شده است که خوردن بیش از حد مواد قندی، منجر به کاهش پاداش و افزایش وابستگی به غذاهای پرکالری و کم‌ارزش که حاوی قند، نمک و چربی هستند، می‌شود.
هنگامی که سیستم پاداش فعال می‌شود، ما را تشویق می‌کند تا دوباره در رفتارهای خاصی شرکت کنیم. دوپامین ناشی از قند، شما را برای یافتن وعده‌های غذایی شیرین در محیط تشویق می‌کند. غذاهایی که سطح قند خون را افزایش می‌دهند، میل مغز را به قند و دوپامین ناشی از آن افزایش می‌دهند و این سیستم فیدبک مثبت، بیشتر و بیشتر ما را به سمت دریافت قند سوق می‌دهد.
اثرات منفی شکر بر روی مغز
اکنون که ما در مورد رابطه بین قند و پیری مغز و تاثیر قند خون بر مغز مطالبی را فرا گرفتیم، بیایید دقیق‌تر و عمیق‌تر جنبه منفی تاثیر قند روی مغز را بررسی کنیم. در این راستا، در ادامه به سه روشی که قند می‌تواند بر مغز تأثیر منفی بگذارد اشاره می‌کنیم:
- 1) اثر بر عملکرد شناختی
تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف بیش از حد قند ممکن است اثرات مضری بر حافظه و یادگیری داشته باشد. مصرف زیاد قند با آسیب‌پذیری سیناپسی یا فرآیندی که در آن ارتباطات بین سلول‌های مغز در پاسخ به تجربیات یادگیری تقویت یا ضعیف می‌شوند، مرتبط است. این موضوع به نوبه خود می‌تواند توانایی ما برای حفظ اطلاعات و سازگاری با چالش‌های جدید را به خطر بیندازد.
- 2) ایجاد هوس یا اعتیاد
قند بر سیستم پاداش مغز شما تأثیر می‌گذارد و منجر به ایجاد هوس و حتی برای برخی افراد اعتیاد می‌شود. این امر به این دلیل است که مصرف منابع کربوهیدارتی، باعث آزاد شدن دوپامین می‌شود و ممکن است بر گیرنده‌های مواد افیونی و عملکرد سروتونین نیز تأثیر بگذارد. این افزایش دوپامین میل به غذاهای شیرین را تقویت می‌کند و به‌طور بالقوه منجر به هوس و چرخه مکرر مصرف می‌شود که می‌تواند منجر به علائم دیگری مانند پرخوری، سقوط انرژی، مه مغزی (Brain Fog) و افزایش وزن شود.
- 3) تقویت یا تسریع آلزایمر
مصرف طولانی مدت و زیاد مواد قندی، به عنوان یک عامل خطر بالقوه در ایجاد و پیشرفت بیماری آلزایمر ظاهر شده است. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض سطوح بالای قند خون می‌تواند منجر به مقاومت به انسولین شده که ممکن است نهایتا توانایی مغز را برای استفاده مؤثر از گلوکز مختل کند.
این اختلال در متابولیسم گلوکز ممکن است به تجمع مواد سمی به نام پلاک‌های آمیلوئید، که مشخصه آلزایمر هستند، کمک کند. مصرف بیش از حد کربوهیدارت همچنین با التهاب مزمن، از جمله التهاب در مغز، عاملی که ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر را افزایش دهد، مرتبط است.
در صورتی که شما هم جزء آن دسته از افراد هستید که مصرف بسیار بالای قند و شکر و شیرینی جات دارید باید حتما به اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی خود بپردازید. پزشکان آنلاین سبک زندگی و متخصصین آنلاین تغذیه می توانند با ویزیت های مجازی شما را در این مسیر همراهی کنند.
آیا دیابت می‌تواند بر روی مغز اثر بگذارد؟
به علت شیوعی که دیابت دارد، بررسی اثر دیابت بر روی مغز، بسیار مهم و حائز اهمیت است. دیابت طولانی‌مدت – چه نوع ۱ و چه نوع ۲ – عواقب زیادی برای مغز و نورون‌های مغز دارد. سطوح بالای گلوکز خون می‌تواند بر اتصال عملکردی مغز تأثیر بگذارد. این اتصال عملکردی، بخش‌های مغزی را که ویژگی‌های عملکردی مشترک دارند و همچنین ماده مغز را، به هم پیوند می‌دهد.
اثر دیابت بر روی مغز می‌تواند شامل آتروفی یا کوچک شدن مغز باشد و می‌تواند منجر به بیماری عروق کوچک شود. درگیر شدن عروق کوچک، جریان خون را در مغز محدود می‌کند و باعث مشکلات شناختی می‌شود و اگر به اندازه کافی شدید باشد، باعث ایجاد زوال عقل عروقی نیز می‌شود.
چگونه از مغز در برابر قند محافظت کنیم؟
حال که به بررسی تاثیر قند خون بر اعصاب پرداختیم و به‌ویژه اثر آن روی مغز را بررسی کردیم، وقت آن رسیده که به راه‌هایی برای محافظت از مغز در برابر سطوح بالای گلوکز فکر کنیم. در ادامه راه‌هایی را پیشنهاد می‌کنیم که رعایت آن‌ها، به احتمال زیاد می‌توانند به این هدف کمک کنند. بیایید این راه‌ها را با هم مرور کنیم:
- یک وعده غذایی سالم و سیرکننده بخورید: در زمان‌های گرسنگی، خود را مجبور کنید که به جای غذاهای ناسالم، یک وعده غذایی سالم را مصرف کنید، مثل میوه‌ها و سبزیجات، لبنیات کم‌چرب و غیره.
- دوش آب گرم بگیرید: گزارش‌ها حاکی از آن هستند که دوش یا حمام آب گرم ممکن است در توقف ولع به شیرینی، موثر باشد.
- پیاده روی سریع داشته باشید: پیاده‌روی سریع یا دویدن ممکن است به کاهش هوس لحظه‌ای شما کمک کند. همچنین به مصرف گلوکز هم کمک می‌کند و البته مهم است که جبران گرسنگی ناشی از ورزش، با مصرف منابع کربوهیدارتی تصفیه‌شده و کم ارزش صورت نگیرد.
- آب بنوشید: برخی افراد می‌گویند که کم آبی بدن می‌تواند باعث هوس به شیرینی شود.
- پروتئین بیشتری بخورید: پروتئین برای سیری عالی است و ممکن است به کاهش ولع شما نیز کمک کند.
- خوب بخوابید: داشتن خواب مناسب و با طراوت برای سلامت کلی بدن مهم است و ممکن است به جلوگیری از ولع غذا کمک کند.
- از استرس بیش از حد خودداری کنید: مانند خواب، اجتناب از استرس می‌تواند به جلوگیری از تغذیه نامناسب و پرخوری کمک کند.
- از محرک‌های خاص اجتناب کنید: سعی کنید از بودن در مکان‌هایی که اشتهای شما را تحریک می‌کنند، مانند فست‌فودها یا قنادی‌ها، اجتناب کنید.
در صورتی که ابتلا به بیماری دیابت یا پیش دیابت توسط پزشک قطعی شد، حتما داروهای خود را دقیقا مطابق توصیه‌ی پزشک مصرف کنید.افراد مبتلا به قند خون بالا باید به صورت دوره ای ویزیت شوند و آزمایشات مربوطه را انجام دهند.شما می توانید با متخصصان آنلاین داخلی و متخصصان آنلاین تغذیه در ارتباط باشید تا علاوه بر کاهش هزینه های مالی ویزیت حضوری ، از اتلاف وقت خود نیز جلوگیری کنید.
تیم تحریریه ایزی مد
از پزشکان و متخصصین حوزه سلامت، مترجمان و نویسندگان با تجربه حوزه پزشکی تشکیل شده است تا با تولید محتوای مناسب و به روز پزشکی مبتنی بر منابع علمی معتبر یاری رسان عموم مردم ایران و سلامتجویان باشد.
