تایید شده توسط پزشکان متخصص ایزی مد
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام با پزشکان ایزی مد مشورت کنید
شیوع اختلال وسواسی جبری در طول عمر در حدود۲-۳ درصد تخمین زده می‌شود. وسواس فکری عملی(OCD) یکی از اختلالات روانی است که با وجود افکار وسواس‌گونه و رفتارهای تکراری مشخص می‌شود. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، ممکن است دچار افکار ناخوشایند و مزاحم شوند که به آنها احساس اضطراب و نگرانی می‌دهد. برای کاهش این اضطراب، آنها به انجام رفتارهای خاصی (مانند شستن دست‌ها، چک کردن قفل‌ها یا مرتب‌سازی اشیا) روی می‌آورند.
اختلال ocd معمولاً در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و اگرچه درمان‌های مؤثری مانند روان‌درمانی (به ویژه رفتار درمانی شناختی) و داروها وجود دارد، اما بسیاری از افراد ممکن است به دلیل ناآگاهی یا عدم تشخیص مناسب، سال‌ها با این اختلال دست و پنجه نرم کنند.
وسواس فکری عملی(ocd) چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟
اختلال وسواس فکری عملی(ocd) اختلالی مزاحم و ناراحت‌کننده است که باعث آسیب جدی به کارکرد بیمار می‌شود. وقت زیادی از بیمار را تلف می‌کند و به‌خاطر ماهیت تکراری، بیهوده و نیز تشریفات متعدد آن باعث صدمه جدی به بیمار می‌گردد. این اختلال دارای فرم وسواس فکری و عملی یا توأم فکری و عملی می‌باشد. این اختلال از دو جز اساسی فکر وسواسی و اجبار تشکیل شده است. فکر وسواسی درحقیقت یک فکر، احساس، عقیده یا حس مزاحم و تکرار شونده است (مثل فکر آلودگی، تردید، تقارن، یک خاطره ناخوشایندو…). این تکانه‌های وسواسی به علت اجباری بودن به‌شدت برای بیمار اضطراب‌آور می‌باشند. اجبار یا عمل وسواسی رفتاری خودآگاه، میزان شده و تکراری است که درمقابل فکر وسواسی انجام می‌گیرد (مثل شستن، وارسی کردن، منظم کردن و…). در ظاهر این اعمال باعث کاهش اضطراب فرد در مقابل تکانه‌های وسواسی می‌شوند. ولی به‌خاطر ماهیت تکراری، خسته‌کننده و بیهوده آنها درنهایت باعث افزایش اضطراب می‌شوند. بیمار مبتلا به اختلال وسواسی جبری به بیهوده بودن تکانه‌ها و اعمال خود واقف است. ولی مجبور به اقدام است. مشخصه اول وسواس این است که اغلب تکانه‌ها خلاف خواست و تمایلات فرد هستند. مثلا فردی که خیلی به نظافت اهمیت می‌دهد، افکار آلودگی به ذهنش حمله‌ور می‌شوند. یا فردی که بسیار مؤمن و مذهبی می‌باشد، با تکانه‌های وسواسی ضد مذهبی به‌شدت دچار اضطراب می‌شود. مشخصه دوم وسواس این است که بیمار اعتقاد دارد که این افکار و تکانه‌ها متعلق به خودش می‌باشند و مال فرد دیگری نیست (مثل بیماران روان‌پریش نفوذ فکر دیگری نیست). در موقعیت‌های بالینی مواردی دیده می‌شود که بیمار برای این افکار خود از کلمه “انگار یک نفر به من می‌گوید این کار را بکن” استفاده می‌کند. در این صورت با تصریح و دقت در مصاحبه پی برده‌اند که این یک فکر وسواسی است که در آن بیمار به بیهوده و غیرواقعی بودن آن واقف است یا یک توهم در یک بیمار روان‌پریش است که در این صورت برای بیمار واقعی جلوه می‌کند.
چه انواعی از وسواس فکری عملی وجود دارد(ocd) و هرکدام چگونه است؟
اختلال وسواس فکری عملی(OCD) به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند. در ادامه به برخی از رایج‌ترین انواع وسواس اشاره می‌شود:
- وسواس‌های آلودگی:
- توصیف: ترس از آلودگی، میکروب‌ها یا بیماری.
- رفتارهای تکراری: شستن مکرر دست‌ها یا تمیز کردن مداوم اشیا.
- وسواس‌های چک کردن:
- توصیف: نگرانی مداوم درباره فراموش کردن کارهایی مانند خاموش کردن اجاق گاز یا قفل کردن در.
- رفتارهای تکراری: چک کردن مکرر قفل‌ها و وسایل برقی.
- وسواس‌های نظم و ترتیب:
- توصیف: نیاز به نظم و ترتیب دقیق در محیط اطراف.
- رفتارهای تکراری: مرتب‌سازی اشیا به شیوه‌ای خاص.
- وسواس‌های فکری:
- توصیف: افکار مزاحم و ناخوشایند که شامل خشونت یا آسیب به خود یا دیگران می‌شود.
- رفتارهای تکراری: تلاش برای سرکوب این افکار با انجام رفتارهای خاص.
- وسواس‌های جمع‌آوری:
- توصیف: تمایل به جمع‌آوری اشیا و ناتوانی در دور انداختن آنها.
- رفتارهای تکراری: انباشت اشیا و عدم توانایی در مدیریت فضا.
- وسواس‌های مذهبی (Scrupulosity):
- توصیف: نگرانی شدید درباره مسائل مذهبی و اخلاقی.
- رفتارهای تکراری: دعا کردن مکرر یا اجتناب از رفتارهایی که ممکن است گناه‌آلود به نظر برسند.
این انواع OCD می‌توانند به صورت ترکیبی نیز وجود داشته باشند و هر فرد ممکن است تجربه‌های متفاوتی داشته باشد. درصورت بروز هریک از این وسواس‌ها در شما یا اطرافیانتان، برای گرفتن مشاوره می‌توانید با مشاورین ما تماس بگیرید.
چه عواملی می‌توانند باعث ایجاد وسواس فکری عملی(ocd) شوند؟
اختلال وسواس فکری عملی(OCD) می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرد که به طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی. در ادامه به برخی از دلایل وسواس اشاره می‌شود:
- عوامل ژنتیکی:
- ارث: انتقال ژنتیک تاکنون ثابت نشده است ولی شیوع بالای این اختلال در بین بستگان درجه یک که ۳ تا ۵ برابر افراد غیربیمار است، نشان از علت‌های ژنتیک این اختلال دارد.
- عوامل زیست‌شناختی:
- عدم تعادل شیمیایی مغز: تغییرات در سطح مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین ممکن است در بروز OCD مؤثر باشد.
- عوامل محیطی:
- تجربیات تنش‌زا: حوادث استرس‌زا مانند مرگ عزیزان، جدایی، یا آسیب‌های جسمی و روحی می‌توانند شروع یا تشدید کننده OCD باشند.
- عوامل فرهنگی و اجتماعی: فشارهای اجتماعی و فرهنگی نیز می‌توانند بر بروز وسواس‌ها تأثیر بگذارند.
- عوامل روان‌شناختی:
- شخصیت: افرادی که ویژگی‌های شخصیتی خاصی مانند کمال‌گرایی یا حساسیت بالا دارند، ممکن است بیشتر در معرض OCD باشند.
- افکار منفی و نگرانی: تمایل به نگرانی بیش از حد درباره خطرات و عواقب منفی می‌تواند به بروز وسواس‌های فکری منجر شود.
- عوامل عصبی:
- نقص‌های ساختاری مغز: برخی مطالعات نشان داده‌اند که نقص‌های ساختاری یا عملکردی در نواحی خاصی از مغز می‌تواند با OCD مرتبط باشد.
نشانه‌های شایع وسواس فکری عملی(ocd) در کودکان و بزرگسالان
اختلال فکری عملی(OCD) می‌تواند در افراد، چه کودکان و چه بزرگسالان، به شکل‌های متفاوتی ظاهر شود. این اختلال شامل دو دسته اصلی نشانه است: وسواس‌های فکری و رفتارهای جبری.
– نشانه‌های وسواس فکری:
- افکار مزاحم:
- افکار تکراری و غیرقابل کنترل که اغلب نگران‌کننده یا ترسناک هستند.
- نگرانی در مورد آلودگی، آسیب به خود یا دیگران، یا خطرات احتمالی.
- شک و تردید:
- نگرانی مداوم درباره انجام صحیح کارهای روزمره (مثل قفل کردن در یا خاموش کردن اجاق گاز).
- تصاویر ذهنی ناخوشایند:
- تصاویری که به طور ناخواسته در ذهن فرد ایجاد می‌شوند و احساس اضطراب به همراه دارند.
- کمال‌گرایی:
- نیاز به انجام کارها به صورت خاص یا کامل، حتی اگر این امر غیرضروری باشد.
– نشانه‌های رفتارهای جبری:
- چک کردن مکرر:
- بررسی مکرر قفل‌ها، وسایل برقی یا موارد دیگر برای اطمینان از ایمنی.
- شستن یا تمیز کردن مکرر:
- شستشوی دست‌ها یا تمیز کردن اشیاء به طور مکرر به دلیل ترس از آلودگی.
- ترتیب و سازماندهی:
- نیاز به ترتیب خاصی از اشیاء یا سازماندهی دقیق آنها.
- شمارش:
- شمارش مکرر اشیاء یا انجام کارها به تعداد مشخص (مثلاً شمارش قدم‌ها).
- اجتناب:
- دوری از مکان‌ها یا موقعیت‌هایی که ممکن است وسواس‌ها را تحریک کنند.
– نشانه‌های وسواس در کودکان:
- نارضایتی از تغییرات: کودکان ممکن است از تغییر در روال‌های روزمره ناراحت شوند.
- افزایش اضطراب: در موقعیت‌های اجتماعی ممکن است دچار اضطراب شدید شوند.
- رفتارهای تکراری: مانند تکرار یک جمله یا حرکت خاص.
– نشانه‌های وسواس در بزرگسالان:
- تأثیر بر زندگی روزمره: وسواس‌ها و رفتارهای جبری ممکن است باعث اختلال در کار، تحصیل یا روابط اجتماعی شوند.
- خودآزاری: برخی بزرگسالان ممکن است به خود آسیب برسانند تا از احساس اضطراب رهایی یابند.
چه روش‌هایی برای درمان وسواس فکری عملی(ocd) وجود دارد؟
در درمان وسواس از دو روش درمان دارویی و رفتاردرماتی استفاده می‌شود. به‌خاطر اهمیت عوامل زیست‌شناختی در سبب‌شناسی این اختلال، درمان دارویی در خط اول قرار دارد. روانکاوی جایگاه گذشته را در درمان این اختلال ندارد.
– درمان دارویی
همه SSRIها در درمان اختلال وسواس فکری عملی توسط اداره غذا و داروی فدرال آمریکا (FDA) پذیرفته شده‌اند. داروهای فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین و سرترالین از این دسته هستند که با تشخیص پزشک هرکدام از این داروها را می‌توانید مصرف کنید.باید توجه گرد که ممکن است داروهای مهارکننده اختصاصی بازجذب سروتونین در ابتدای درمان با عوارضی مانند سردرد، اضطراب، و یا تهوع باعث اختلال در سیر درمان شوند. در چنین صورتی می‌توان از بنزودیازپین‌ها برای رفع اضطراب اولیه آنها استفاده کرد.
داروی کلومیپرامین نیز دارویی از دسته سه حلقه‌ای‌ها می‌باشد که در برخی موارد برای درمان وسواس استفاده می شود. درصورتی که درمان با داروهای SSRI و کلومیپرامین مؤثر نباشد، روانپزشکان از تثبیت کننده‌های خلق مثل والپروات، لیتیوم و کاربامازپین استفاده می‌کنند. در درمان وسواس باید توجه کرد که برای مشاهده اثرات درمانی باید حداقل هشت هفته صبر کنید. باید بیماران درباره زمان شروع اثرات درمانی و نیز عوارض احتمالی شایع و نحوه مدارا با آنها آموزش دیده باشند.
– رفتاردرمانی
در مطالعات متععدی اثر رفتاردرمانی تا حد درمان دارویی گزارش شده است. ولی درمان دارویی در اولویت قرار دارد. در کنار درمان دارویی رفتاردرمانی در نتیجه درمان بسیار مؤثر واقع خواهد شد. روش اصلی درمان شامل رویاروسازی و ممانعت از پاسخ، حساسیت‌زدایی تدریجی، بازداری اندیشه و غرقه‌سازی است.
– سایر درمان‌ها
در بسیاری از بیماران فشار مضاعفی از خانواده و دیگران وارد می‌شود. در چنین شرایطی روان‌درمانی خانواده برای کمک به بیمار در مدارا با درمان و نیز فهم شرایط بیماری بسیار مؤثر است. در بعضی از موارد که درمان‌های رایج پاسخ نمی‌دهند استفاده از درمان با الکتروشوک درمانی(تشنج الکتریکی) می‌تواند مؤثر واقع شود. درنهایت روش جراحی روانی(سینگلوتومی) در موارد زمین‌گیر کننده بیماری می‌تواند کاربرد داشته باشد. همچنین برخی از تحقیقات به بررسی روش‌های جدید مانند تحریک مغزی غیرتهاجمی(TMS) پرداخته‌اند که ممکن است در آینده به عنوان گزینه‌های درمانی مطرح شوند.
درصورت هرگونه ابهام یا سوال درمورد درمان این بیماری، می‌توانید با مشاورین ما تماس بگیرید.
چگونه می‌توان علائم وسواس فکری عملی(ocd) را کاهش داد؟
کاهش علائم وسواس فکری عملی (OCD) نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است. در ادامه، روش‌هایی برای کاهش این علائم آورده شده است:
- روان‌درمانی:
الف) درمان شناختی-رفتاری: (CBT)
- مواجهه و پیشگیری از پاسخ: (ERP) در این روش، شما به تدریج با افکار وسواسی خود مواجه می‌شوید و از انجام رفتارهای وسواسی خودداری می‌کنید.
ب) درمان شناختی:
- شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی. این کار به شما کمک می‌کند تا باورهای نادرست خود را درک و اصلاح کنید.
- دارودرمانی:
الف) داروهای ضدافسردگی:
SSRI• ها: داروهایی مانند فلوکستین و سرترالین و… معمولاً برای کاهش علائم OCD مؤثر هستند.
- تکنیک‌های آرامش‌بخش:
- مدیتیشن و یوگا: این روش‌ها می‌توانند به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند.
- تمرینات تنفسی: تکنیک‌های تنفس عمیق می‌توانند در زمان‌های اضطراب به شما آرامش بیشتری بدهند.
- روش‌های خودیاری:
- نوشتن روزانه: ثبت افکار و احساسات می‌تواند به شما کمک کند تا آنها را بهتر درک کنید.
- تعیین زمان برای افکار وسواسی: به خودتان اجازه دهید که فقط در زمان مشخصی به این افکار توجه کنید و سپس آنها را کنار بگذارید.
- حمایت اجتماعی:
- گروه‌های حمایتی: شرکت در این گروه‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا از تجربیات دیگران بهره‌مند شوید و احساس تنهایی نکنید.
- سبک زندگی سالم:
- ورزش منظم: فعالیت بدنی می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب کمک کند.
- تغذیه مناسب: یک رژیم غذایی سالم می‌تواند بر سلامت روان تأثیر مثبت داشته باشد.
- خواب کافی: خواب مناسب به بهبود خلق و خو و کاهش اضطراب کمک می‌کند.
- مشاوره با متخصص:
- مراجعه به روان‌شناس یا روان‌پزشک برای تعیین بهترین روش درمانی و دریافت حمایت‌های لازم.
تاثیر وسواس فکری عملی(ocd) بر کیفیت زندگی و روابط اجتماعی
وسواس فکری-عملی (OCD) می‌تواند تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر زندگی فرد و روابط اجتماعی‌اش بگذارد. در ادامه به برخی از این تأثیرات اشاره می‌شود:
- کیفیت زندگی:
الف) اضطراب و استرس:
- افکار وسواسی و رفتارهای جبری می‌توانند موجب اضطراب و استرس مداوم شوند، که این موضوع به طور مستقیم بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد.
ب) اختلال در تمرکز:
- وسواس‌های فکری ممکن است تمرکز فرد را مختل کنند و بر عملکرد تحصیلی یا شغلی او تأثیر منفی بگذارند.
ج) خستگی جسمی و روانی:
- انجام مکرر رفتارهای جبری می‌تواند منجر به خستگی و فرسودگی شود و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.
- روابط اجتماعی:
الف) انزوا:
- افراد مبتلا به اختلال ocd ممکن است از ترس قضاوت دیگران، از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی خودداری کنند و این می‌تواند به انزوا منجر شود.
ب) فشار بر روابط:
- وسواس‌ها و رفتارهای جبری می‌توانند باعث ایجاد تنش در روابط با خانواده و دوستان شوند. دیگران ممکن است نتوانند درک کنند که چرا فرد نمی‌تواند برخی از کارها را انجام دهد.
ج) عدم درک متقابل:
- افراد مبتلا به OCD ممکن است احساس کنند که دیگران نمی‌توانند مشکلاتشان را درک کنند، که این موضوع می‌تواند منجر به احساس تنهایی و ناامیدی شود.
- تأثیر بر فعالیت‌های روزمره:
- اختلال در برنامه‌ریزی: زمان زیادی که برای انجام رفتارهای جبری صرف می‌شود، می‌تواند برنامه‌های روزمره را مختل کند.
- کاهش مشارکت در فعالیت‌ها: افراد مبتلا ممکن است از فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌بردند، کناره‌گیری کنند.
- تأثیر بر سلامت روان:
افزایش خطر ابتلا به سایر اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب عمومی.
اگر شما یا کسی که می‌شناسید با این مشکل مواجه است، مشاوره با مشاورین ما می‌تواند کمکتان کند.
مقایسه انواع روش‌های درمانی برای وسواس فکری عملی(ocd): کدام بهتر است؟
در این قسمت روش‌های درمانیocd را بررسی می‌کنیم تا به تصمیم درست برای درمان برسید. البته بهتر است بدانید که بهترین روش درمان وسواس به نظر و تشخیص پزشک بستگی دارد.
| درمان‌ها | مزایا | معایب |
|---|---|---|
| روان‌درمانی | کمک به تغییر الگوهای فکری و رفتاری - نتایج سریع‌تر | دشوار بودن برای برخی به دلیل مواجهه با ترس‌ها |
| دارودرمانی | کمک به کاهش علائم وسواس | برخی عوارض جانبی |
| ترکیب داروها | درمان موثر و کامل | هزینه نسبتا بالاتر |
پیشگیری از وسواس فکری عملی(OCD)
پیشگیری از وسواس فکری عملی (OCD) می‌تواند شامل مجموعه‌ای از استراتژی‌ها و تکنیک‌ها باشد که به افراد کمک می‌کند تا از بروز علائم جلوگیری کنند یا شدت آنها را کاهش دهند. در ادامه به برخی از این روش‌ها اشاره می‌کنم:
1. آموزش و آگاهی:
- شناخت علائم: آگاهی از علائم اولیه OCD و شناسایی الگوهای فکری و رفتاری می‌تواند به فرد کمک کند تا در مراحل اولیه اقدام کند.
- آموزش درباره بیماری: مطالعه و یادگیری درباره OCD می‌تواند به فرد کمک کند تا بهتر با آن کنار بیاید.
- مدیریت استرس:
- تمرینات تنفس عمیق: استفاده از تکنیک‌های تنفس عمیق و آرام‌سازی می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند.
- مدیتیشن و یوگا: این فعالیت‌ها می‌توانند به آرامش ذهن و بدن کمک کنند.
- تکنیک‌های شناختی:
- چالش دادن به افکار وسواسی: یادگیری نحوه شناسایی و چالش دادن به افکار غیرمنطقی می‌تواند به کاهش قدرت آنها کمک کند.
- تعیین اولویت‌ها: تمرکز بر روی فعالیت‌هایی که برای فرد مهم هستند، می‌تواند از وسواس‌ها جلوگیری کند.
- توسعه مهارت‌های مقابله‌ای:
- سازگاری با ترس‌ها: یادگیری نحوه مواجهه با ترس‌ها بدون انجام رفتارهای وسواسی می‌تواند به پیشگیری کمک کند.
- تنظیم برنامه‌ریزی روزانه: داشتن یک برنامه منظم و متعادل می‌تواند به کاهش اضطراب و وسواس‌ها کمک کند.
- حمایت اجتماعی:
- گروه‌های حمایتی: شرکت در گروه‌های حمایتی یا مشاوره با افراد دیگر که تجربه مشابهی دارند، می‌تواند مفید باشد.
- گفتگو با خانواده و دوستان: داشتن یک شبکه حمایتی قوی می‌تواند به فرد کمک کند تا احساس تنهایی نکند.
- پیشگیری از محرک‌ها:
- شناسایی محرک‌ها: شناسایی و اجتناب از موقعیت‌ها یا عواملی که ممکن است وسواس‌ها را تشدید کنند.
- تنظیم محیط: ایجاد یک محیط آرام و کم‌استرس می‌تواند به کاهش علائم وسواس کمک کند.
- مشاوره حرفه‌ای:
- درمان پیشگیرانه: مشاوره با یک متخصص سلامت روان می‌تواند به فرد در یادگیری تکنیک‌های پیشگیری و مدیریت علائمocd کمک کند.
سؤالات رایج درمورد انواع وسواس فکری عملی(ocd) و راه‌های درمان آن
بله، وسواس فکری عملی (OCD) درمان‌پذیر است و بسیاری از افراد با درمان مناسب می‌توانند بهبود چشمگیری در علائم خود مشاهده کنند. با توجه به اینکه هر فرد ممکن است به درمان‌های مختلف واکنش متفاوتی نشان دهد، مهم است که یک برنامه درمانی شخصی‌سازی شده تحت نظر متخصص بهداشت روان طراحی شود.
بله، تحقیقات نشان می‌دهند که وسواس فکری-عملی (OCD) می‌تواند جنبه‌های ارثی داشته باشد. اگرچه عوامل ژنتیکی تنها یکی از عوامل مؤثر در بروز این اختلال هستند، شواهد نشان می‌دهند که افراد دارای سابقه خانوادگی OCD ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار گیرند.
همانطور‌که در مقاله نیز ذکر شد برای درمان بیماران باید حداقل هشت هفته صبر کنند زیرا تاثیرات داروها بعد از این مدت شروع می‌شود. پس بیمار باید بداند که بلافاصله درمان نخواهد شد.
بله همانطور که ذکر کردیم خط اول درمان داروهایی SSRIهستند که شامل فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین و سرترالین هستند. و خط دوم نیز دارویی از دسته داروهای سه‌حلقی‌ای به نام کلومیپرامین می‌باشد.
تیم تحریریه ایزی مد
از پزشکان و متخصصین حوزه سلامت، مترجمان و نویسندگان با تجربه حوزه پزشکی تشکیل شده است تا با تولید محتوای مناسب و به روز پزشکی مبتنی بر منابع علمی معتبر یاری رسان عموم مردم ایران و سلامتجویان باشد.
